ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μ. ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗ 

«ΑΞΙΩΣΗ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΔΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΚΕΡΔΗ» 

Μια συμβολή στην ερμηνεία του ΑΚ 298 και 929 εδ. α’, ιδίως επί βλάβης της υγείας, 

τ. 17 της σειράς «Συμβολές Αστικού Δικαίου» 

Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2025, σ. XL+579

 (με προλόγους των Καθηγητών Α. Καραμπατζού και Γ. Μεντή)

Α.1. Κατά το άρθρο 298 ΑΚ, «Η αποζημίωση περιλαμβάνει τη μείωση της υπάρχουσας περιουσίας του δανειστή (θετική ζημία), καθώς και το διαφυγόν κέρδος [εδ. α’]. Τέτοιο κέρδος λογίζεται εκείνο που προσδοκά κανείς με πιθανότητα σύμφωνα με τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων ή τις ειδικές περιστάσεις και ιδίως τα προπαρασκευαστικά μέτρα που έχουν ληφθεί [εδ. β’]».

Η αποζημίωση και η συναφής αξίωση έχει, μεταξύ άλλων, αποκαταστατική λειτουργία. Με αυτήν επιδιώκεται να αποκατασταθεί η ζημία που το ζημιογόνο γεγονός προκάλεσε στην περιουσία του δανειστή – η «θετική ζημία» - καθώς και το διαφυγόν, λόγω του ζημιογόνου γεγονότος, κέρδος του δανειστή. Έτσι, η αποζημίωση καλύπτει τόσο τη «θετική» ζημία όσο και την «αποθετική». [Η χρήση του τελευταίου όρου ενδείκνυται ως αντιστοίχιση προς τον χρησιμοποιούμενο στο κείμενο του άρθρου 298 ΑΚ όρο «θετική» ζημία. Βλ. όμως και τις παρατηρήσεις του συγγραφέα, σ. 49 επ.].

Κατά το άρθρο 929 εδ. α’ ΑΚ, «Σε περίπτωση βλάβης του σώματος ή της υγείας προσώπου η αποζημίωση περιλαμβάνει, εκτός από τα νοσήλια και τη ζημία που έχει ήδη επέλθει, οτιδήποτε ο παθών θα στερείται στο μέλλον ή θα ξοδεύει επιπλέον εξαιτίας της αύξησης των δαπανών του». Και εδώ η αποζημίωση περιλαμβάνει «θετική» και «αποθετική» ζημία. Θετική ζημία είναι τα «νοσήλια και η ζημία που έχει ήδη επέλθει», καθώς και όσα ο παθών «θα ξοδεύει επιπλέον εξαιτίας της αύξησης των δαπανών του». Αποθετική ζημία είναι «ο,τιδήποτε ο παθών θα στερείται στο μέλλον». [Βλ. όμως και τις παρατηρήσεις του συγγραφέα, σ. 277: «η ΑΚ 929 εδ. α΄ εμφανίζεται ως ατελής διάταξη μη εισάγοντας η ίδια κανόνα δικαίου»].

Και στις δύο διατάξεις προβλέπεται, ότι η αποζημίωση καλύπτει τόσο τη θετική ζημία όσο και το διαφυγόν κέρδος (την αποθετική ζημία) του ζημιωθέντος.

2. Τόσο στη θεωρία όσο και στη νομολογία αντιμετωπίσθηκαν και αντιμετωπίζονται συχνά προβλήματα σχετικά με τα δύο είδη ζημίας και της αντίστοιχης αποζημιώσεως. Όπως σχεδόν σε όλα τα ζητήματα, υπάρχουν μεγάλες ή μικρές διαφωνίες σχετικά και με την διαμόρφωση της καθεμιάς έννοιας και την αντίστοιχη τυπολο­γία. Οι διαφωνίες «τροφοδοτούν» τον επιστημονικό διάλογο και βοηθούν στην ορθότερη αξιολογική αντιμετώπιση των συγκρουόμενων συμφερόντων – και τελικά στην εξέλιξη του δικαίου της αποζημιώσεως (ως υποσυστήματος του Ιδιωτικού Δικαίου).

Ως προς τη θετική ζημία και την αντίστοιχη αποζημίωση φαίνεται ότι τα προβλήματα ερμηνείας και εφαρμογής των αντίστοιχων κανόνων έχουν κατά το πλείστον επιλυθεί, αν και η σύγχρονη εξέλιξη (ιδίως η τεχνική) προκαλεί (ή ενδέχεται να προκαλέσει) αμφισβητήσεις ως προς διάφορα σημεία, όπως π.χ. ως προς το ύψος της ζημίας και της αποκαταστατέας αξίας ή ως προς τις προβλεπτές ή απρόβλεπτες ζημίες κ.λπ. Χαρακτηριστικές είναι π.χ. οι περιπτώσεις των λεγόμενων «πλασματικών δαπανών» (όπου θεωρείται ως θετική ζημία και η μη καταβολή της αναγκαίας δαπάνης για την αναγκαία βοήθεια, όταν αυτή προσφέρεται οικειοθελώς από συγγενή), ή της εξομοιώσεως της βλάβης πράγματος προς ολοσχερή καταστροφή του (όταν η αποκατάσταση της βλάβης απαιτεί δαπάνες που υπερβαίνουν την αξία του βλαβέντος πράγματος), ή η έκταση εφαρμογής της ΑΚ 300 (ως προς το οικείο πταίσμα επί μη περιορισμού της ζημίας).

Ως προς το διαφυγόν κέρδος (την αποθετική ζημία), αντίθετα, φαίνεται ότι τόσο στη θεωρία όσο και στη νομολογία εμφανίζεται σειρά προβλημάτων, τα οποία δεν έχουν αντιμετωπισθεί, ή των οποίων η αντιμετώπιση δεν είναι επαρκής.

Ήδη υπάρχει αμφισβήτηση, αν η ΑΚ 298 εδ. β΄ έχει χαρακτήρα μόνο ουσιαστικού ή και δικονομικού δικαίου ή αν περιέχει πλάσμα δικαίου ή νόμιμο τεκμήριο (βλ. σχετικά τις αναπτύξεις του συγγραφέα, σ. 159 επ.), αν και η αμφισβήτηση αυτή έχει μάλλον θεωρητική / συστηματική σημασία, χωρίς ειδικότερες επιπτώσεις στην ερμηνεία και εφαρμογή του κανόνα δικαίου.

Τα κυριότερα προβλήματα, αναφέρονται στην κατανόηση της «συνηθισμένης πορείας των πραγμάτων», των «ειδικών περιστάσεων», των «προπαρασκευαστικών μέτρων» και της συνδεόμενης με αυτές τις καταστάσεις «πιθανότητας» και «προσδοκίας», που αποτελούν σωρευτικά ή εναλλακτικά προϋποθέσεις για την κατάφαση διαφυγόντος κέρδους. Αλλά και περαιτέρω αναφέρονται: στον τρόπο υπολογισμού του διαφυγόντος κέρδους, στην χρονική διάρκειά του, στον θεμιτό ή αθέμιτο χαρακτήρα του κ.λπ.

Β.1. Τα προβλήματα σχετικά με το διαφυγόν κέρδος γενικά και ειδικότερα σε περίπτωση βλάβης της υγείας αντιμετωπίζει ο κ. Γ. Καλογεράκης, δικηγόρος Αθηνών, διδάκτωρ Νομικής (ΕΚΠΑ) στο παρουσιαζόμενο εδώ βιβλίο του με προλόγους των Καθηγητών της Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ κυρίων Α. Καραμπατζού και Γ. Μεντή.

Το βιβλίο αποτελεί «επικαιροποιημένη και βελτιωμένη εκδοχή της διδακτορικής διατριβής» (Προλογικό σημείωμα, σ. XXXIII) που βαθμολογήθηκε με «άριστα» (Πρόλογος Καθηγητή Καραμπατζού, σ. V).

Στη μονογραφία αυτή επιχειρείται σε βάθος έρευνα του δικαίου της αποζημιώσεως του διαφυγόντος κέρδους, με βάση ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία και νομολογία. Η ιδιαίτερη συμβολή του σ. έγκειται στην παρουσίαση όλων των διατυπωθεισών θέσεων, με την δέουσα κριτική ματιά και την αναζήτηση των ορθών, μεθοδο-

λογικά και δικαιικά / κοινωνικά, λύσεων. Η προσπάθεια αυτή στέφθηκε με πραγματική επιτυχία, χάρη στην επιμέλεια, εργασία και υψηλή νομική (και γενικότερη) παιδεία του συγγραφέα.

Το έργο του κ. Καλογεράκη αναλύεται εκτενώς στους Προλόγους των δύο Καθηγητών του και θα αποτελούσε πλεονασμό η επανάληψη παρόμοιων θέσεων και εδώ. Αρκεί η επισήμανση ορισμένων σημείων.

2. Μετά τις Εισαγωγικές Παρατηρήσεις (σ. 1 επ.), γίνεται σύντομη οριοθέτηση της έρευνας και παρουσιάζεται η ακολουθούμενη μέθοδος.

(α) Στο Μέρος Πρώτο (σ. 15 επ.), ο σ. εκθέτει στοιχεία, ιστορίες και συγκρούσεις δικαίου, προσδιορίζει την έννοια του διαφυγόντος κέρδους και προβαίνει σε διάκρισή του από τη θετική ζημία και την απώλεια ευκαιρίας.

(β) Στο Δεύτερο Μέρος (σ. 159 επ.), ο σ. ερευνά την «θεμελίωση» του διαφυγόντος κέρδους στον ΑΚ 298 εδ. β’, ιδίως σε σχέση με την «προβλεψιμότητά» του, τις προϋποθέσεις της αξιώσεως αποκαταστάσεώς του, ιδίως σε σχέση με την πιθανότητα πραγματοποιήσεως του κέρδους, καθώς και το ζήτημα του παράνομου ή ανήθικου κέρδους.

(γ) Στο Μέρος Τρίτο (σ. 325 επ.), ο σ. ερευνά την έκταση του (αποζημιωτέου) διαφυγόντος κέρδους γενικά και ιδιαίτερα επί βλάβης της υγείας, ενόψει και των δυνατών (νομοθετικών, ερμηνευτικών, συμβατικών) περιορισμών του. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη χρονική διάσταση του διαφυγόντος κέρδους και στους τρόπους υπολογισμού του, όπως αυτοί έχουν διαπλασθεί ιδίως από τη νομολογία.

3. Η έκθεση είναι πλήρης και η καταβληθείσα από τον σ. προσπάθεια αξιέπαινη.

Η μελέτη αποτελεί πραγματική συμβολή στο Αστικό Δίκαιο και θα επηρεάσει θεωρία και πράξη σε θέματα αποζημιώσεως, ώστε να αποτελεί χρήσιμο βοήθημα για τον Έλληνα Νομικό.

Ι. ΣΠΥΡΙΔΑΚΗΣ

Ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής

του Πανεπιστημίου Αθηνών