Άρειος Πάγος (Ε΄ Τμήμα)

Αριθ. 1279/2024

Πρόεδρος: Μ. Λεπενιώτη, Αντιπρόεδρος

Εισηγήτρια: Κ. Πρίγγουρη, Αρεοπαγίτης 

Εισαγγελέας: Ν.-Α. Μουζάκη, Αντεισαγγελέας

Δικηγόρος: Κ. Κοσμάτος

Μη προσήκουσα εξέταση μάρτυρα από το δικαστήριο, καθ’ όσον τούτο δεν τον άφησε να εκθέσει προφορικά ενώπιόν του τα περιστατικά και τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέσθηκαν τα αδικήματα για τα οποία κατηγορούνται οι αναιρεσείοντες, και επιπλέον δεν του απηύθυνε ερωτήσεις, ώστε αφενός να διαλευκανθεί κάθε πτυχή της υπόθεσης και αφετέρου να διαγνωσθεί η αξιοπιστία του. Αντίθετα, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο αρκέσθηκε στην ανάγνωση της μαρτυρικής του κατάθεσης στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, καλώντας τον να απαντήσει με ένα καταφατικό νεύμα αν συμφωνεί με όσα είχε καταθέσει πρωτοδίκως. Παραβίαση των αρχών της αμεσότητας, της προφορικότητας της διαδικασίας, της δημοσιότητας και της κατ’ αντιδικία διεξαγωγής της δίκης, με συνέπεια οι αναιρεσείοντες να στερηθούν το δικαίωμά τους για δίκαιη δίκη. Αναιρείται η προσβαλλόμενη απόφαση λόγω απόλυτης ακυρότητας επ’ ακροατηρίω και παράβασης των διατάξεων για τη δημοσιότητα της διαδικασίας (Άρθρα 6 §§ 1, 3 δ΄ ΕΣΔΑ, 171 § 1 δ΄, 331, 357, 510 § 1 Α΄, Γ΄ ΚΠΔ)*

Φέρονται προς συζήτηση ενώπιον του Δικαστηρίου τούτου οι α) με αριθ. … αιτήσεις των ... και ... για αναίρεση της υπ’ αριθ. …/2023 απόφασης του Πενταμελούς Εφετείου Θράκης, που καταχωρήθηκε στο ειδικό βιβλίο στις …, με την οποίαν καταδικάσθηκαν: Ο ... σε συνολική ποινή καθείρξεως δώδεκα (12) ετών για την αξιόποινη πράξη της προώθησης στη χώρα υπηκόων τρίτων χωρών που δεν έχουν δικαίωμα εισόδου στη χώρα κατά συρροή από κερδοσκοπία από κοινού και με κίνδυνο της σωματικής ακεραιότητας των αλλοδαπών, ο ... σε συνολική ποινή καθείρξεως εννέα (9) ετών για απλή συνέργεια από κερδοσκοπία στην αξιόποινη πράξη του ... ήτοι της προώθησης στη χώρα υπηκόων τρίτων χωρών που δεν έχουν δικαίωμα εισόδου στη χώρα από κοινού, κατά συρροή, από κερδοσκοπία και με κίνδυνο της σωματικής ακεραιότητας των αλλοδαπών και ο ... σε συνολική ποινή καθείρξεως δέκα πέντε (15) ετών για την αξιόποινη πράξη της προώθησης στη χώρα υπηκόων τρίτων χωρών που δεν έχουν δικαίωμα εισόδου από κερδοσκοπία από κοινού και κατά συρροή. Οι αιτήσεις αυτές έχουν ασκηθεί νομότυπα και εμπρόθεσμα (άρθρα 473 §§ 2 και 3 και 474 ΚΠΔ), είναι παραδεκτές και πρέπει να εξετασθούν περαιτέρω κατ’ ουσίαν, συνεκδικαζόμενες λόγω της μεταξύ τους πρόδηλης συνάφειας.

Κατά τη διάταξη του άρθρου 171 § 1 δ΄ ΚΠΔ απόλυτη ακυρότητα που ιδρύει τον κατά το άρθρο 510 § 1Α΄ του ίδιου Κώδικα λόγο αναίρεσης υπάρχει αν δεν τηρηθούν οι διατάξεις που καθορίζουν την εμφάνιση, την εκπροσώπηση και την υπεράσπιση του κατηγορουμένου ή του προσώπου στο οποίο αποδίδεται η πράξη κατά την προκαταρκτική εξέταση και την άσκηση των δικαιωμάτων που τους παρέχονται από τον νόμο, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και τον Χάρτη Θεμελιωδών Ελευθεριών της ΕΕ.

Κατά δε τη διάταξη του άρθρου 6 §§ 1 και 3 εδ. δ΄ της ΕΣΔΑ (ν.δ. 53/1974) «1. Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα όπως η υπόθεσίς του δικασθή δικαίως, δημοσία και εντός λογικής προθεσμίας υπό ανεξαρτήτου και αμερολήπτου δικαστηρίου, νομίμως λειτουργούντος, το οποίον θα αποφασίση είτε επί των αμφισβητήσεων επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του αστικής φύσεως, είτε επί του βασίμου πάσης εναντίον του κατηγορίας ποινικής φύσεως», «3. Πας κατηγορούμενος έχει δικαίωμα να εξετάση ή ζητήσει όπως εξετασθώσιν οι μάρτυρες κατηγορίας και επιτύχη την πρόσκλησιν και εξέτασιν των μαρτύρων υπερασπίσεως υπό τους αυτούς όρους ως των μαρτύρων κατηγορίας».

Εξάλλου, κατά τη διάταξη του άρθρου 331 ΚΠΔ «Η διαδικασία στο ακροατήριο διεξάγεται προφορικά. Για τη συζήτηση συντάσσονται πρακτικά και η απόφαση απαγγέλλεται προφορικά και διατυπώνεται εγγράφως σύμφωνα με όσα ορίζονται στα άρθρα 140-144». Επίσης κατά τις διατάξεις του άρθρου 357 §§ 1 και 4 του ίδιου Κώδικα «1. Ο διευθύνων τη συζήτηση έχει δικαίωμα να απαιτήσει από τον μάρτυρα όλες τις διευκρινίσεις που θεωρεί χρήσιμες για την εξακρίβωση της αλήθειας. Το ίδιο δικαίωμα έχουν και οι άλλοι σύνεδροι δικαστές και ο εισαγγελέας, τηρώντας τη διάταξη του άρθρου 333. ... 4. Ως προς τα άλλα σημεία της εξέτασης των μαρτύρων εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 209 § 2 έως και 229. Όταν ένας μάρτυρας εξετάζεται στο ακροατήριο, η κατάθεσή του που είχε δοθεί κατά την προδικασία δεν διαβάζεται. Επιτρέπεται η ανάγνωση μόνον περικοπών της κατάθεσης για να βοηθηθεί η μνήμη του μάρτυρα ή για να επισημανθούν αντιφάσεις του».

Στην προκειμένη περίπτωση από την επιτρεπτή για τις ανάγκες του αναιρετικού ελέγχου επισκόπηση των πρακτικών της προσβαλλόμενης απόφασης προέκυψαν κατά πιστή αντιγραφή τ’ ακόλουθα, αναφορικά με την εξέταση του μάρτυρα κατηγορίας ...: «Κατόπιν προσήλθε ο μάρτυρας της κατηγορίας που σε σχετικές ερωτήσεις του Προέδρου αποκρίθηκε ότι ονομάζεται ..., γνωρίζει τους κατηγορούμενους, αλλά δεν συγγενεύει με αυτούς. Στη συνέχεια ο μάρτυρας, αφού επικαλέστηκε την τιμή και τη συνείδησή του ότι θα πει όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, χωρίς να προσθέσει ούτε ν’ αποκρύψει τίποτα, κατά το άρθρο 219 νέου ΚΠΔ, κατέθεσε τα εξής: «- Ακούστε και πείτε μας με ένα νεύμα. Αν συμφωνείτε με αυτά τα οποία έχετε καταθέσει πρωτοδίκως. Κάναμε σήμα στάσης στον πρώτο και δεύτερο κατηγορούμενο, τον τέταρτο κατηγορούμενο δεν τον είδα. Οι μεταφερόμενοι και των δύο οχημάτων... ο πρώτος κατηγορούμενος μετέφερε τρία άτομα και ο δεύτερος τέσσερα. Ο τρίτος κατηγορούμενος βρισκόταν πίσω από τα οχήματα και μας εμπόδιζε την καταδίωξη. Μας εμπόδιζε να φτάσουμε τα οχήματα για να τους δώσει χρόνο να ξεφύγουν. Το όχημα του πρώτου κατηγορουμένου τράκαρε όμως οι μεταφερόμενοι δεν έπαθαν τίποτα. Είχαν κοινό προπομπό και για να τους προστατεύει, έτσι συμπεραίνω ότι από κοινού ανέλαβαν την μεταφορά. Δεν ξέρω αν υπήρχε όχημα προπομπού. Ο τρίτος κατηγορούμενος ήταν τελευταίος, δεν είδα το τέταρτο όχημα. Τα τρία άτομα στο όχημα του πρώτου κατηγορουμένου δεν διέτρεχαν κίνδυνο πριν την καταδίωξη, παρά μόνο κατά την διάρκειά της. Ξεκίνησε η καταδίωξη στον κόμβο Μέσης. Τον τρίτο κατηγορούμενο τον είδα... κατά την διάρκεια της καταδίωξης. Τον τέταρτο κατηγορούμενο δεν τον είδα. Στο τρίτο όχημα δεν υπήρχαν συν επιβαίνοντες. Τον τέταρτο κατηγορούμενο τον γνωρίζω φυσιογνωμικά, όμως δεν τον είδα εκεί. Συμφωνείτε; - Ναι. - Αναγνωρίσατε τον δεύτερο τον ...; Αυτός ήταν με το αμάξι άδειος, τον αναγνωρίσατε; Είναι αυτός που βλέπουμε εκεί πέρα; - Ναι».

Το δευτεροβάθμιο Δικαστήριο της ουσίας δεν εξέτασε προσηκόντως τον εν λόγω μάρτυρα, καθόσον δεν τον άφησε να εκθέσει προφορικά ενώπιόν του τα περιστατικά και τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέσθηκαν τα αδικήματα για τα οποία κατηγορούνται οι αναιρεσείοντες-κατηγορούμενοι και επιπλέον δεν του απηύθυνε ερωτήσεις, ώστε αφενός να διαλευκανθεί κάθε πτυχή της υπόθεσης και αφετέρου να διαγνωσθεί η αξιοπιστία του, αντίθετα αρκέστηκε στην ανάγνωση της μαρτυρικής του κατάθεσης στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, καλώντας αυτόν να απαντήσει με ένα καταφατικό νεύμα αν συμφωνεί με όσα είχε καταθέσει πρωτοδίκως. Έτσι παραβιάσθηκαν οι αρχές της αμεσότητας, προφορικότητας της διαδικασίας, δημοσιότητας, και κατ’ αντιδικία διεξαγωγής της δίκης, με συνέπεια οι αναιρεσείοντες να στερηθούν το δικαίωμά τους για δίκαιη δίκη. Συνεπώς ο από το άρθρο 510 § 1 Α΄ ΚΠΔ πρώτος αναιρετικός λόγος των κρινόμενων αιτήσεων αναιρέσεως με τον οποίον πλήττεται η προσβαλλόμενη απόφαση για απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας στο ακροατήριο είναι βάσιμος, ως και ο εκ του άρθρου 510 § 1 Γ΄ αναιρετικός λόγος, ενώ παρέλκει η εξέταση των λοιπών λόγων αναίρεσης των κρινόμενων αιτήσεων.

Κατ’ ακολουθίαν πρέπει να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση και να παραπεμφθεί η υπόθεση για νέα συζήτηση στο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων του άρθρου 111 § 8 ΚΠΔ (άρθρο 137 § 5 ν. 5090/2024), που θα συγκροτηθεί από άλλους Δικαστές, εκτός από αυτούς που δίκασαν προηγουμένως (άρθρο 519 ΚΠΔ).

■

* Για την εξέταση των μαρτύρων κατ’ άρθρο 357 ΚΠΔ βλ. Θ. Δαλακούρα, Η αποδεικτική διαδικασία κατά τον νέο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και τις μετέπειτα τροποποιήσεις, Εισήγηση στην Εθνική Σχολή Δικαστών, 2022, σ. 16 και εκεί παραπομπές, προσβάσιμο σε https://www.esdi. gr/wp-content/uploads/2022/seminars/10/zitimata-neou-PK/ dalakouras_2022.pdf.                 

Δ.Δ.Α.