Αναγκαίες διορθωτικές τροποποιήσεις του κειμένου Αστικού Κώδικα 

Ιωάννη Σ. Σπυριδάκη

Ομότιμου Καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών 

Το κείμενο του νόμου (→ των επί μέρους διατάξεων) πρέπει να είναι σύντομο, σαφές και περιεκτικό, ώστε να μη δημιουργεί αυτό αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία και εφαρμογή του. Το αρχικά νομοτεχνικό αίτημα αυτό αποτελεί και αίτημα της ασφάλειας δικαίου και της ασφάλειας των συναλλαγών.

Δυστυχώς, η πολυνομία, με νέες διατάξεις τροποποιητικές υφισταμένων ή τροποποιητικές τροποποιήσεων, έχει σε πολλές περιπτώσεις ανατρέψει τον νομοτεχνικό κανόνα – με συνέπεια να δημιουργείται πρόβλημα όχι ως προς την ερμηνεία αλλά ως προς την εξακρίβωση της υπάρξεως του εφαρμοστέου κανόνα.

Στον Αστικό Κώδικα (όπως και σε άλλους Κώδικες) για μακρό χρονικό διάστημα δεν υπήρχαν τροποποιήσεις και έτσι εφαρμοζόταν ο νομοτεχνικός κανόνας και λόγω της εφαρμογής αυτής υπήρχε ανταπόκριση στο αίτημα της ασφάλειας δικαίου. Μερικές λεκτικές αστοχίες είχαν επισημανθεί από τους Μαριδάκη, Τριαν­ταφυλλόπουλο και Μπαλή (ιδίως). [Βλ. και την αλλαγή των παρατίτλων των άρθρων 1069[1], 1070[2] και 1933[3] κατά τη λεγόμενη «μεταγλώττιση» του ΑΚ].

Αργότερα (από τη δεκαετία του 1980 και μετά) επήλθαν στον Αστικό Κώδικα διάφορες τροποποιήσεις, είτε ως μεταρρυθμίσεις, είτε ως αλλαγές ορισμένων άρθρων, είτε εμμέσως με τροποποιήσεις άλλων Κωδίκων (ιδίως του ΚΠολΔ) κ.λπ.

Οι τροποποιήσεις αυτές (ανεξάρτητα από την de lege ferenda ορθότητα / αναγκαιότητά τους) συνοδεύονταν από νομοτεχνικές αστοχίες, οι οποίες δημιούργησαν και δημιουργούν προβλήματα ως προς το εφαρμοστέο δίκαιο ή ως προς την καθ’ ύλην αρμοδιότητα δικαστηρίων ή ως προς την γενικότερη εικόνα του Αστικού Κώδικα ως βασικού νομοθετήματος (και αντιπροσωπευτικού του λεγόμενου νομικού πολιτισμού μας).

Αρκετά από τα προβλήματα αυτά έχουν κατά καιρούς διαπιστωθεί, αλλά – παρά την γενικότερη τροποποιητική / μεταρρυθμιστική τάση – δεν έχουν αντιμετωπισθεί νομοθετικά, με την κατάλληλη διορθωτική τροποποίηση σειράς άρθρων του Αστικού Κώδικα.

Στον κατάλογο που ακολουθεί παρατίθενται – ενδεικτικά – κατά αριθμητική σειρά άρθρα του Αστικού Κώδικα που πρέπει να τροποποιηθούν διορθωτικά, για να «αποκατασταθεί» και η «εικόνα» του ΑΚ.

1. Άρθρο 79 εδ. α’: αντί «πρωτοδικείο» να αναγνωσθεί / τεθεί «μονομελές πρωτοδικείο» (βλ. ΚΠολΔ 787, 16 αριθ. 25, 17 αριθ. 4).

2. Άρθρα 81, 82: αντί «ειρηνοδίκης» να τεθεί / αναγνωσθεί «δικαστής του μονομελούς πρωτοδικείου» (ή «μονομελές πρωτοδικείο»). Βλ. ΚΠολΔ 787.

3. Άρθρο 88 § 2: αντί «πρόεδρος πρωτοδικών» να τεθεί / αναγνωσθεί «μονομελές πρωτοδικείο» (βλ. ΚΠολΔ 787).

4. Άρθρο 96 § 2: αντί «πρόεδρος πρωτοδικών» να τεθεί / αναγνωσθεί «μονομελές πρωτοδικείο» (βλ. ΚΠολΔ 787).

5. Άρθρο 101 εδ. β’: αντί «πρωτοδικείο» να τεθεί / αναγνωσθεί «μονομελές πρωτοδικείο» (βλ. ΚΠολΔ 17 αριθ. 4).

6. Άρθρο 102: αντί «πρόεδρος πρωτοδικών», να τεθεί / αναγνωσθεί μονομελές πρωτοδικείο» (βλ. ΚΠολΔ 787).

7. Άρθρο 105: αντί «πρωτοδικείο» να τεθεί / αναγνωσθεί «μονομελές πρωτοδικείο» (βλ. ΚΠολΔ 787).

8. Άρθρο 256 αριθ. 3: να προστεθεί «μεταξύ δικαστικού συμπαραστάτη και υπό στερητική δικαστική συμπαράσταση τελούντος συμπαραστατουμένου και μεταξύ επιμελητή ξένων υποθέσεων και του υπό επιμέλεια προσώπου»[4]. Βλ. και ΑΚ 1682 εδ. α’, 1693.

9. Άρθρο 508: Χρησιμοποιούνται οι όροι του προϊσχύσαντος δικαίου «γνήσιοι κατιόντες» και «νομιμοποίηση». Πρέπει να αντικατασταθούν: «κατιόντες εντός γάμου ή συμφώνου συμβιώσεως γεννηθέντες»[5] και «εξομοίωση τέκνου του με τέκνο γεννημένο σε γάμο ή σύμφωνο συμβιώσεως»[6].

10. Άρθρο 1262 αριθ. 3: προσθήκη όπως παραπάνω, αριθ. 8.

11. Άρθρο 1303 αριθ. 3: να διαγραφεί «ο παρεπίτροπος» (άγνωστος στο ισχύον δίκαιο) και να προστεθεί: «δικαστικός συμπαραστάτης, ο επιμελητής ξένων υποθέσεων». Βλ. και παραπάνω, αριθ. 8.

12. Άρθρο 1477 § 2: αντί «δεύτερης παραγράφου» να τεθεί «τρίτης παραγράφου» του άρθρου 1475 (το οποίο είχε τροποποιηθεί με το νόμο για την τεχνητή γονιμοποίηση)[7].

13. Άρθρο 1532 § 3: αντί «εδαφίου» να τεθεί «παραγράφου» (αφού στον Αστικό Κώδικα γενικά η παραπομπή γίνεται σε παράγραφο – και όχι σε εδάφιο).

14. Άρθρο 1584. Nα διαμορφωθεί ως εξής: «Από την τέλεση της υιοθεσίας το θετό τέκνο και οι κατιόντες του που γεννήθηκαν μετά την υιοθεσία έχουν θέση τέκνου και κατιόντων του υιοθετούντος. Αν πρόκειται για υιοθεσία τέκνου του άλλου συζύγου ή κοινή υιοθεσία των δύο συζύγων, από την τέλεση της υιοθεσίας, το θετό τέκνο και οι κατιόντες του που γεννήθηκαν μετά την υιοθεσία έχουν θέση κοινού τέκνου και κοινών κατιόντων και των δύο συζύγων. Ο δεσμός του θετού τέκνου με τον φυσικό γονέα του και τους συγγενείς του διατηρείται»[8].

15. Άρθρο 1635 εδ. α’, 1682 εδ. τελευταίο, 1693 εδ. β’: αντί «ειρηνοδίκης» να αναγνωσθεί / τεθεί «δικαστής του μονομελούς πρωτοδικείου».

16. Άρθρα 1769-1772, 1774; 1776: αντί «ειρηνοδικείο» ή «ειρηνοδίκης» να αναγνωσθεί / τεθεί «μονομελές πρωτοδικείο» ή «δικαστής του μονομελούς πρωτοδικείου.

17. Λόγω του ενδεχομένου τροποποιήσεων του ΚΠολΔ, ορθότερο θα ήταν σε όλα τα παραπάνω άρθρα να αναφέρεται απλώς «το δικαστήριο» - βλ. π.χ. το ισχύον άρθρο 101 εδ. α’ ΑΚ.

18. Ήδη σε θεωρία και νομολογία έχει παγιωθεί η ορθή γνώμη, ότι στο άρθρο 3 ΑΚ με τον όρο «κανόνες δημόσιας τάξης» αποδίδεται η έννοια των κανόνων αναγκαστικού δικαίου και στο άρθρο 33 ΑΚ με τον όμοιο όρο αποδίδεται η έννοια της «δημόσιας τάξης» (ως ordre public ή öffentliche Ordnung ή public policy), δηλαδή κανόνων που διέπουν τον βιοτικό ρυθμό της Πολιτείας. Οι κανόνες δημόσιας τάξης είναι ειδική, αυστηρότερη κατηγορία κανόνων αναγκαστικού δικαίου.

Σκόπιμο είναι στο άρθρο 3 αντί «δημόσιας τάξης» να τεθεί «αναγκαστικού δικαίου» και το άρθρο 33 να παραμείνει ως έχει.

[1]. Το αρχικό παράτιτλο του άρθρου 1069 ήταν «πρόσκλυσις». Στο μεταγλωττισθέν κείμενο είναι «πρόσχωση».

[2]. Το αρχικό παράτιτλο του άρθρου 1070 ήταν «πρόσχωσις». Στο μεταγλωττισθέν κείμενο είναι «απόσπαση παραποτάμιου τμήματος».

[3]. Το αρχικό παράτιτλο του άρθρου 1933 ήταν «άπαις κατιών ως καταπιστευματοδόχος» αντί του ορθού «ως βεβαρημένος» (βλ. Μπαλή ΚληρΔ § 283). Στο μεταγλωττισθέν κείμενο είναι «άτεκνος κατιών».

[4]. Στο άρθρο 256 αριθ. 3 ορίζεται: «αναστέλλεται η παραγραφή των αξιώσεων … 3. μεταξύ επιτρόπου και επιτροπευομένου.

Στο αρχικό δίκαιο επίτροπος προβλεπόταν για ανηλίκους, απαγορευμένους και απόντες. Μετά την καθιέρωση της δικαστικής συμπαραστάσεως, στην επιτροπεία απαγορευμένων αντιστοιχεί η στερητική διοικητική συμπαράσταση και στην επιτροπεία απόντος η επιμέλεια ξένων υποθέσεων. Για την απόδοση του ισχύοντος δικαίου είναι αναγκαία η άνω προσθήκη.

[5]. Στο ισχύον δίκαιο ο όρος «γνήσιο τέκνο» έχει αντικατασταθεί με τον όρο «τέκνο γεννημένο σε γάμο» (ή σύμφωνο συμβιώσεως).

[6]. Στο ισχύον δίκαιο δεν προβλέπεται νομιμοποίηση. Βλ. άρθρο 1484 ΑΚ (με παράτιτλο: «αποτελέσματα»): «Σε περίπτωση αναγνώρισης, εκούσιας ή δικαστικής,  αν ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, το τέκνο έχει ως προς όλα θέση τέκνου γεννημένου σε γάμο απέναντι στους δύο γονείς και τους συγγενείς τους».

Θα μπορούσε όμως να υποστηριχθεί, ότι στη «νομιμοποίηση» αντιστοιχεί μόνο η περίπτωση ΑΚ 1473 και 1474, κατά την οποία:

Άρθρο 1473 (με παράτιτλο επιγενόμενος γάμος των γονέων») «Τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του έχει απέναντι σ’ αυτούς  και τους συγγενείς τους ως προς όλα θέση τέκνου γεννημένου σε γάμο, εφόσον οι γονείς του παντρευτούν μεταγενέστερα και το τέκνο είχε αναγνωριστεί ή αναγνωρίζεται μετά την τέλεση του γάμου, εκούσια ή δικαστικά, ως  τέκνο του συζύγου, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1475, 1476  και 1479 έως 1483. Η εκούσια αναγνώριση μπορεί να προσβληθεί  για το λόγο ότι ο σύζυγος της μητέρας δεν είναι ο πατέρας, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1477 και 1478».

Άρθρο 1474: «Αν το τέκνο δεν ζει κατά την τέλεση του γάμου των γονέων του, δεν θίγεται η επέλευση  των αποτελεσμάτων του πρώτου εδαφίου του προηγούμενου άρθρου ως προς τους κατιόντες του».

[7]. Με την τροποποίηση η αρχική δεύτερη παράγραφος έγινε τρίτη.

[8]. Κατά τη μεταρρύθμιση του δικαίου της υιοθεσίας στο (νέο) άρθρο 1579 προβλεπόταν, ότι υιοθεσία ενηλίκου μπορεί να γίνει μόνο αν ο υιοθετούμενος είναι τέκνο του συζύγου του υιοθετούντος. Λόγω της ρυθμίσεως αυτής ήταν απόλυτα λογική η ρύθμιση του άρθρου 1584 ΑΚ.

Μετά την τροποποίηση όμως του άρθρου 1579 ΑΚ, με την οποία προβλέπεται υιοθεσία και άλλων κατηγοριών ενηλίκων η ρύθμιση του άρθρου 1984 μπορεί να οδηγήσει σε παράλογες καταστάσεις. Π.χ. ο Α υιοθετεί το ενήλικο τέκνο Τ του αδελφού του Β· η σύζυγος του Α, η Γ, γίνεται ξαφνικά (χωρίς να το θέλει) θετή μητέρα του Τ … Ή ο Α του παραδείγματος έχει σύζυγο από πολιτικό γάμο τον Γ. Με την υιοθεσία από τον Α και ο Γ γίνεται γονέας του υιοθετουμένου Τ …