ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΤΕΥΧΟΣ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΣΤΑΜΑΤΗ ΓΡΥΛΛΗ

(1942-2025)

MEMORANDUM

Η εκδημία του εκλεκτού συναδέλφου Σταματίου Γρύλλη αποτελεί μία μεγάλη απώλεια για τη νομική φιλολογία στο σύνολό της και ειδικότερα βεβαίως για το Νομικό Βήμα, στο οποίο αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Ο Σταμάτιος Γρύλλης ήταν για πολλά χρόνια η ψυχή, η καρδιά και ο εγκέφαλος του Νομικού Βήματος, στο οποίο ήταν αφιερωμένος ψυχή τε και σώματι, ημέρα και νύκτα. Σπάνια ένας άνθρωπος αφοσιώνεται σε ένα έργο αφιλοκερδώς - και χωρίς οποιοδήποτε πολιτικό ή κοινωνικό όφελος ή χωρίς να αποβλέπει σε κάποιο άμεσο ή έμμεσο πολιτικό ή κοινωνικό ή οικονομικό όφελος στο παρόν ή στο μέλλον - όπως είχε αφιερωθεί στο Νομικό Βήμα ο Σταμάτιος Γρύλλης. Ως διευθυντής συντάξεως του Νομικού Βήματος ο Σταμάτιος Γρύλλης διεύθυνε το Νομικό Βήμα σύμφωνα με τις υψηλές παραδόσεις του Δικηγορικού Σώματος και των Δικηγόρων ως συλλειτουργών της Δικαιοσύνης κατά την ενάσκηση του Δικηγορικού Λειτουργήματος και ταυτοχρόνως με ένα πνεύμα συναδελφικό, συναινετικό και επιστημονικό, μακριά από καμαρίλες, εγωισμούς και παραγοντισμούς, και όπως επιβάλλει η δικηγορική και επιστημονική δεοντολογία. Ήταν ευθύς, έντιμος στις συνεργασίες του, και όχι κρυψίνους, ούτε εκμεταλλευόταν τη θέση του για «χατίρια» με ανταλλάγματα ή για να πετύχει άλλους στόχους. Η διεύθυνση συντάξεως του Νομικού Βήματος δεν ήταν για το Σταμάτιο Γρύλλη εφαλτήριο για άλλους στόχους, ή για περαιτέρω «εισπηδήσεις» ή «αναρριχήσεις» οποιοσδήποτε μορφής σε άλλα πεδία. Υποστήριζε με πάθος τις επιστημονικές του απόψεις, ταυτόχρονα όμως συζητούσε, χωρίς ενδόμυχες ή εγωιστικές αναστολές, όλες τις πλευρές και τα εκατέρωθεν επιχειρήματα των διαφόρων επιστημονικών απόψεων, και των δικών του. Ασφαλώς ασκούσε ενεργώς το δικηγορικό λειτούργημα και μάλιστα με άψογη δικηγορική δεοντολογία και σύμφωνα με τις παραδόσεις του Δικηγορικού Σώματος, ενώ είχε συγγράψει και σοβαρές μελέτες.

Με τον αείμνηστο συνάδελφο είχα την ευκαιρία να συνεργασθώ στενότερα κατά τα έτη 2005/2006 και μετά ως τότε Πρόεδρος της, από τον τότε Υπουργό Δικαιοσύνης Α. Παπαληγούρα, συγκροτηθείσης «Νομοπαρασκευαστικής Ε­πιτροπής του Υπουργείου Δικαιοσύνης για την αναμόρφωση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας», στην οποία μετείχε και ως μέλος ο Σταμάτης Γρύλλης. Στη συνέχεια συνεργαστήκαμε στενά και στην επόμενη «Ειδική Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή του Υπουργείου Δικαιοσύνης για την τελική διαμόρφωση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας», η οποία συγκροτήθηκε από τον τότε Υπουργό Δικαιοσύνης Σ. Χατζηγάκη και συμπληρώθηκε από τον επόμενο Υπουργό Δικαιοσύνης Ν. Δένδια, στην οποία μετείχαμε ως μέλη ο Σταμάτιος Γρύλλης και εγώ (Πρόεδρος ήταν ο τότε Αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου Ι. Παπανικολάου). Για πολλά χρόνια είχα συνεργαστεί με τον Σταμάτιο Γρύλλη και όλα τα χρόνια που ήμουν μέλος (μέχρι το έτος 2015) της Συντακτικής Επιτροπής του Νομικού Βήματος και στη συνέχεια (από το 2017 και μετά) ως μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Νομικού Βήματος.

Με αφορμή αυτή τη συνεργασία μαζί του, οφείλω να πω ότι ο Σταμάτιος Γρύλλης είχε πλήρη γνώση της Νομολογίας, ιδίως του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας στα διάφορα νομικά ζητήματα σε όλους του κλάδους του δικαίου, ιδίως δε στα νομικά ζητήματα του Δικονομικού Δικαίου. Αυτή η πολύπλευρη ουσιαστική εις βάθος - και όχι επιφανειακή - ενημέρωσή του ήταν πολύτιμη τόσο στο πλαίσιο των εργασιών των ως άνω Νομοπαρασκευαστικών Επιτροπών, όσο και στο πλαίσιο των εργασιών της Συντακτικής Επιτροπής και της Επιστημονικής Επιτροπής του Νομικού Βήματος (στις οποίες εργασίες είχα την ευκαιρία και τη χαρά να συνεργαστώ μαζί του με διάφορες ιδιότητες).

Ο Σταμάτιος Γρύλλης είχε συγγράψει και αξιόλογες νομικές μελέτες, όπως λ.χ. για τις «προ­θεσμίες καταθέσεως των προτάσεων» (ΝοΒ, 2006), για τη «Διαδικασία πολυμελούς (ν. 2915/ 2001)», (2002, στον Εκδοτικό Οίκο «Δίκαιο & Οικονομία», Π. Σάκκουλας), καθώς και για το άρθρο 281 ΑΚ «ΑΚ 281: η περιπέτεια μιας μεγαλόπνοης διάταξης» (Δίκη, τ. 36. 560 - 574). Μάλιστα λόγω και της δικής μου ενασχολήσεως με το άρθρο 281 ΑΚ στην διατριβή μου επί Υφηγεσία «Η καταχρηστική άσκησις δικαιώματος εν τω αστικώ δικονομικό δικαίω», αλλά και σε άλλες μελέτες μου, είχαμε συζητήσει πολλές φορές και μάλιστα μου είχε πει, ότι θα ήταν ίσως σκόπιμο να οργανωθεί από τον ΔΣΑ ή από το Νομικό Βήμα μία ημερίδα με αντικείμενο την απαγόρευση καταχρήσεως δικαιώματος στους διάφορους δικαιικούς κλάδους.

Η επιστημονική ενημέρωση του Σταματίου Γρύλλη δεν περιοριζόταν μόνο στη Νομολογία - που ήταν ίσως και το «forte» του - αλλά και στη Θεωρία (και στις αντίστοιχες θεωρητικές απόψεις, τάσεις και κατευθύνσεις). Χαρακτηριστικό της γενικής τοποθετήσεως του Σταματίου Γρύλλη ήταν η δικαιοκρατική του τοποθέτηση όσον αφορά ζητήματα που ενέπιπταν είτε στη de lege lata επιστημονική συζήτηση, είτε στη de lege ferenda συζήτηση από πλευράς νομοθετικής πολιτικής. Χαρακτηριστική μεταξύ άλλων μπορεί να θεωρηθεί κατά την άποψή μου - και από όσο ενθυμούμαι, μετά από τόσα χρόνια - η βασική του θέση για την επαναφορά των τεκμηρίων της ερημοδικίας στην τακτική διαδικασία (με παράλληλη κατάργηση του συστήματος της μονομερούς συζητήσεως ή άλλως της πλασματικής κατ’ αντιμωλίαν συζητήσεως), για την καθιέρωση των ενόρκων βεβαιώσεων ως επωνύμων αποδεικτικών μέσων, για την επαναφορά της ρυθμίσεως κατά την οποία επί ερήμην αποφάσεων - με βάση την παραδεδομένη αρχή της διαδοχικής ασκήσεως των ενδίκων μέσων - να μπορούν να ασκούνται διαδοχικώς τα ένδικα μέσα της ανακοπής ερημοδικίας και της εφέσεως (καταργουμένης παραλλήλως της ρυθμίσεως περί της αναγκαστικής σωρευτικής ασκήσεως των ως άνω ενδίκων μέσων), καθώς και για την κατάργηση της διαδικασίας της αυτοτελούς κρίσεως εκ μέρους του Τριμελούς Συμβουλίου του Αρείου Πάγου του παραδεκτού του ασκηθέντος εκτάκτου ένδικου μέσου της αναιρέσεως. Διακρινόταν για την απλότητά του και την σεμνότητά του. Οι συνάδελφοί του και όλοι όσοι συνεργάστηκαν με διάφορες ιδιότητες μαζί του θα τον θυμούνται πάντοτε, ιδίως βεβαίως τα μέλη της οικογενείας του, προς τα οποία εκφράζω τα από την καρδιά μου συλλυπητήρια.

Νικόλαος Κ. Κλαμαρής

Καθηγητής (ομότιμος),

Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο –

Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής

του Νομικού Βήματος