Άρειος Πάγος (Δ΄ Τμήμα)

Αριθ. 622/2024

Πρόεδρος: Μ. Παπαχίου, Αντιπρόεδρος

Εισηγήτρια: Α. Μεσσηνιάτη-Γρυπάρη, Αρεοπαγίτης

Δικηγόροι: Δ. Παπαδόπουλος, Θ. Ζέρβας

Έγκληση. Σύγκρουση συμφερόντων νομικού προσώπου εταιρείας με αυτά των μελών του ΔΣ. Για την υποβολή έγκλησης κατά των τελευταίων, ορίζεται από το δικαστήριο προσωρινή διοίκηση κατ’ άρθρ. 69 ΑΚ και όχι ειδικός εκπρόσωπος κατ’ άρθρ. 103-105 ν. 4548/2018, όπως προβλέπεται επί υποβολής αγωγής (Άρθρα ???

Στις διατάξεις των άρθρων 103-105 του ν. 4548/2018, ορίζονται τα ακόλουθα: … Από τις διατάξεις αυτές, με τις οποίες ορίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία ορισμού ειδικού εκπροσώπου της ανώνυμης εταιρείας προς άσκηση αγωγής κατά των μελών του διοικητικού της συμβουλίου, σε περίπτωση που συντρέχει ευθύνη αυτών, σαφώς συνάγεται ότι ο διορισμός ειδικού εκπροσώπου γίνεται αποκλειστικώς και μόνο προς άσκηση αγωγής, όχι δε και για υποβολή εγκλήσεως κατά των προαναφερομένων προσώπων. Τούτο προκύπτει, πέραν πάσης αμφιβολίας, και από την εισηγητική έκθεση του ως άνω νόμου, στις σελίδες 19 και 20 της οποίας, επί των άρθρων 103 και 104, αναφέρεται ότι με τις διατάξεις αυτές αναμορφώνεται η διαδικασία ασκήσεως της εταιρικής αγωγής, ενώ, επί του άρθρου 105, αναφέρει, επί λέξει, ότι: «Το παρόν άρθρο συμπληρώνει τη ρύθμιση του άρθρου 104 και καλύπτει τις περιπτώσεις που: α) το ΔΣ απορρίψει εν όλω ή εν μέρει την αίτηση της μειοψηφίας ή β) παρέλθει άπρακτη η προθεσμία της § 2 εδάφιο β' του άρθρου 104, ή γ) παρέλθουν άπρακτοι τέσσερις (4) μήνες από την απόφαση του ΔΣ που αποφάσισε την άσκηση της αγωγής, ή δ) το ΔΣ δεν λαμβάνει απόφαση επί της αιτήσεως της μειοψηφίας, ή ε) η εταιρεία δεν ασκεί αμελλητί την αγωγή στην περίπτωση του άρθρου 104 § 4. Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις, η πλειοψηφία των μετόχων που υπέβαλαν το αίτημα του προηγούμενου άρθρου δικαιούται εντός δύο (2) μηνών από την κατά την § 3 εδάφιο γ' του άρθρου 104 κοινοποίηση της απόφασης του ΔΣ ή από την άπρακτη παρέλευση των ανωτέρω προθεσμιών να υποβάλλει αίτημα ενώπιον του μονομελούς πρωτοδικείου της έδρας της εταιρείας με αντικείμενο το διορισμό ειδικού εκπροσώπου για την άσκηση αγωγής κατά των μελών του ΔΣ, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στην αίτηση της μειοψηφίας του άρθρου 104. Σύμφωνα με την § 2, η αίτηση των μετόχων της προηγούμενης παραγράφου εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας και κοινοποιείται προς την εταιρεία και το μέλος ή τα μέλη του ΔΣ που κατονομάζονται στην αίτηση ... Το δικαστήριο κάνει δεκτή την αίτηση των μετόχων και ορίζει ειδικό εκπρόσωπο, εφόσον δεν συντρέχει προφανώς υπέρτερο συμφέρον της εταιρείας που να δικαιολογεί τη μη διεξαγωγή δικαστικού αγώνα σε βάρος των μελών του ΔΣ. Η απόφαση του δικαστηρίου αναφέρει την ιστορική βάση που θα διερευνήσει ο ειδικός εκπρόσωπος, ώστε να ασκήσει την αγωγή κατά των προσώπων του άρθρου 102 ... Όσον αφορά τα καθήκοντα του ειδικού εκπροσώπου, η παράγραφος 4 προβλέπει ότι ειδική και μόνη εξουσία του είναι η άσκηση της αγωγής κατά των προσώπων του άρθρου 102 και η διεξαγωγή της σχετικής δίκης μέχρι την αμετάκλητη περάτωσή της ... Σύμφωνα με την § 5, ο ειδικός εκπρόσωπος δεσμεύεται από τη δικαστική απόφαση περί ορισμού του όσον αφορά την ιστορική βάση που θα διερευνήσει για την άσκηση της αγωγής κατά των προσώπων του άρθρου 102, όπως αυτή περιέχεται στην αίτηση των μετόχων και συμπληρώθηκε κατά τη συζήτηση της σχετικής αίτησης ενώπιον του δικαστηρίου. Η δέσμευση αυτή δεν περιορίζει, ωστόσο, την ευχέρεια του ειδικού εκπροσώπου να διαμορφώσει τους νομικούς ισχυρισμούς την υπαιτιότητα και την αιτιώδη συνάφεια, και να προσδιορίσει αντίστοιχα το περιεχόμενο των εταιρικών αξιώσεων. Σύμφωνα με την παράγραφο 6, εφόσον πριν ασκήσει την αγωγή, ο ειδικός εκπρόσωπος καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για οποιοδήποτε λόγο δεν υπάρχει ευθύνη των μελών του ΔΣ προς αποζημίωση, γνωστοποιεί τούτο στο ΔΣ, που έχει την υποχρέωση να πληροφορήσει». Ο διοριζόμενος, δηλαδή, με την ανωτέρω διαδικασία, ειδικός εκπρόσωπος, έχει την ειδική και αποκλειστική αρμοδιότητα μόνο για την άσκηση της εταιρικής αγωγής κατά των υπαιτίων μελών του διοικητικού συμβουλίου της ανώνυμης εταιρείας και τη διεξαγωγή της σχετικής δίκης, μέχρι την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής αποφάσεως (σχετ., υπό την ισχύ του προϊσχύσαντος άρθρου 22β § 3 του κ.ν. 2190/1920, ΑΠ 189/2018) … Από την επιτρεπτή, κατ' άρθρο 561 § 2 του ΚΠολΔ, επισκόπηση των διαδικαστικών εγγράφων της δίκης, προκύπτει ότι η ως άνω προσβαλλομένη απόφαση, είναι αποτέλεσμα της ακόλουθης διαδικαστικής διαδρομής: Οι αιτούντες και ήδη αναιρεσίβλητοι άσκησαν ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Χαλκιδικής την από 4.6.2020 (αριθ. κατ. …/…/2020) αίτησή τους, με την οποία ισχυρίστηκαν ότι οι ίδιοι είναι μέτοχοι της πρώτης των καθ' ων η αίτηση, ήδη πρώτης αναιρεσείουσας ανώνυμης εταιρείας, με την επωνυμία «... ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΕ» και ότι, παρότι με αίτηση-δήλωσή τους ζήτησαν από τους δεύτερο, τρίτο και τέταρτο των αιτούντων, ήδη δεύτερο, τρίτο και τέταρτο των αναιρεσειόντων, που είναι μέλη του διοικητικού συμβουλίου της πρώτης, να υποβάλλουν έγκληση κατά των ιδίων (ως μελών του ΔΣ) και κατά των αναφερόμενων τρίτων προσώπων, για τα περιγραφόμενα ποινικά αδικήματα, που τελέστηκαν σε βάρος της εταιρείας, αυτοί (δεύτερος, τρίτος και τέταρτος των καθ’ ων η αίτηση, ήδη αναιρεσειόντων) δεν ανταποκρίθηκαν στο αίτημα αυτό. Για το λόγο αυτό ζήτησαν να διορισθεί από το δικαστήριο ειδικός εκπρόσωπος της πρώτης αναιρεσείουσας ανώνυμης εταιρείας, για την υποβολή εγκλήσεως κατά των ανωτέρω προσώπων, για τις περιγραφόμενες στην αίτηση αξιόποινες πράξεις, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 103-105 του ν. 4548/2018 «Αναμόρφωση του δικαίου των ανωνύμων εταιρειών». Επί της αιτήσεως εκδόθηκε η υπ’ αριθ. 5/2001 απόφαση του ως άνω δικαστηρίου, που απέρριψε αυτήν ως νόμω αβάσιμη, με την αιτιολογία ότι οι διατάξεις των άρθρων 103-105 του ν. 4548/2018 εφαρμόζονται μόνο για την άσκηση εταιρικής αγωγής, και όχι για την υποβολή εγκλήσεως. Κατά της ως άνω πρωτόδικης αποφάσεως οι αιτούντες άσκησαν, ενώπιον του Μονομελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης, την από 7.4.2021 (αριθ. κατ. ../../2021) έφεση. Επί της εφέσεως, εκδόθηκε η προσβαλλομένη απόφαση, η οποία, αφού έκρινε ότι οι διατάξεις των άρθρων 103-105 του ν. 4548/2018 πρέπει να τύχουν αναλογικής εφαρμογής και σε περίπτωση υποβολής εγκλήσεως, εξαφάνισε την εκκληθείσα, έκανε δεκτή την αίτηση και διόρισε ειδικό εκπρόσωπο, με ειδική εξουσία την υποβολή της εγκλήσεως. Σύμφωνα, όμως, με την προηγηθείσα νομική σκέψη, οι διατάξεις των άρθρων 103-105 του ν. 4548/2018, περί διορισμού ειδικού εκπροσώπου της ανώνυμης εταιρείας, εφαρμόζονται, αποκλειστικά και μόνο, προκειμένου ο τελευταίος να ασκήσει (εταιρική) αγωγή κατά των ευθυνομένων μελών του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας, όχι όμως και για να υποβάλει έγκληση κατ’ αυτών, για ποινικά αδικήματα που φέρονται ότι τέλεσαν σε βάρος της εταιρείας. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, εφόσον τα συμφέροντα του νομικού προσώπου της εταιρείας, συγκρούονται με αυτά των μελών του διοικητικού της συμβουλίου, που φέρονται ότι τέλεσαν ποινικά αδικήματα σε βάρος της (εταιρείας), κάθε μέτοχος έχει έννομο συμφέρον να ζητήσει, κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, το διορισμό προσωρινής διοίκησης αυτής, κατ’ εφαρμογή της διατάξεως του άρθρου 69 του ΑΚ, όπως τροποποιήθηκε με τα άρθρα 1 § 1, 110 § 21 ν.4055/2012 (και 1 περ. α' ν. 4077/2012, που ορίζει ότι «Αν λείπουν τα πρόσωπα που απαιτούνται για τη διοίκηση του νομικού προσώπου ή αν τα συμφέροντά τους συγκρούονται προς εκείνα του νομικού προσώπου, ο ειρηνοδίκης διορίζει προσωρινή διοίκηση ύστερα από αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον». Επομένως, το Μονομελές Εφετείο Θεσσαλονίκης, το οποίο με την προσβαλλομένη απόφαση, έκρινε ότι οι διατάξεις των άρθρων 103-105 του ν. 4548/2018 πρέπει να τύχουν αναλογικής εφαρμογής και σε περίπτωση υποβολής εγκλήσεως και, μετ’ εξαφάνιση της εκκληθείσας πρωτόδικης αποφάσεως, έκανε δεκτή την αίτηση, ως νόμιμη και βάσιμη κατ’ ουσίαν, και, διόρισε ειδικό εκπρόσωπο, με ειδική εξουσία την υποβολή της εγκλήσεως, εσφαλμένα  ερμήνευσε  και  εφάρμοσε  τις ως άνω διατάξεις, κατά το  βάσιμο  περί  τούτου πρώτο σκέλος του τρίτου λόγου αναιρέσεως. Αναιρεί την υπ’ αριθ. …/2021 τελεσίδικη απόφαση του Μονομελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Μια κάποια λύση

Η ανωτέρω απόφαση σηματοδοτεί την οριστική μετακίνηση από την συστηματική στοίχιση των δικαστηρίων της ουσίας στην αναλογική εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 103-105 του ν. 4548/2018 και στην περίπτωση υποβολής έγκλησης κατά μελών της διοίκησης της εταιρείας. Η χρηστική σημασία της όποιας επίλυσης της συγκεκριμένης διχογνωμίας είναι αυτονόητη, ιδίως για τον δικαιούμενο σε υποβολή έγκλησης, αφού έτσι αποτρέπονται δυσμενή γι’ αυτόν δικονομικά τετελεσμένα, όπως (π.χ.) το απαράδεκτο της ασκηθησομένης ποινικής δίωξης. Αναφορικά με την ορθότητα πάντως της άποψης στην οποία προσχώρησε τελικά το Ακυρωτικό, πρέπει να επισημανθεί ότι παρότι η λύση που δίνεται ευθυγραμμίζεται με την γραμματική ερμηνεία των εφαρμοζόμενων διατάξεων, δεν αποφεύγει το τελολογικό παράδοξο να καλούνται διαφορετικά όργανα να διεξάγουν το πολιτικό και το ποινικό σκέλος μιας αντιδικίας με κοινή ιστορική βάση.       

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΗΛΙΟΣ