Η συνέχεια της συνεπιμέλειας (ν. 4800/2021)

στην πρόσφατη νομολογία*

Καλλιρρόης Δ. Παντελίδου,

Καθηγήτριας του Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δ. Π. Θράκης
 

Α. Εισαγωγή 

       Εδώ και τέσσερα χρόνια περίπου ψηφίσθηκε ο ν. 4800/2021, γνωστός και ως ο νόμος για τη συνεπιμέλεια. Ο επιστημονικός διάλογος με την πλούσια νομολογία συνεχίζεται, χωρίς να είναι πάντοτε ευχερής η επιλογή της καλύτερης λύσης. Κέντρο της αντιδικίας των γονέων είναι πολύ συχνά όχι μόνον η άσκηση της επιμέλειας από κοινού, αλλά η κατοικία του ανήλικου τέκνου. Για το λόγο αυτό προτιμήθηκε στο διάγραμμα να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην  κατοικία, εναλλασσόμενη και αποκλειστική, καθώς και στο συνδυασμό της με τη συνεπιμέλεια. Όταν η επιμέλεια ανατίθεται αποκλειστικά στον ένα γονέα, γίνεται “αποκλειστική” και η κατοικία. Ζητήματα επικοινωνίας που επηρεάζονται σημαντικά από την επιλεγείσα λύση στην επιμέλεια, εξετάζονται ως επί το πλείστον συγχρόνως. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην επιμέλεια των εκτός γάμου τέκνων. Οι παρατηρήσεις ακολουθούν τις ενότητες και συνοψίζονται στις τελικές παρατηρήσεις. Θεωρήθηκε ορθότερο τα σημαντικά ζητήματα επιμέλειας (ΑΚ 1519) να αποτελέσουν αντικείμενο άλλης εργασίας, επειδή ακριβώς έχουν τόση σημασία και η έκταση θα έπρεπε να είναι πολύ μεγαλύτερη.

Β. Συνεπιμέλεια με εναλλασσόμενη κατοικία και χρονική κατανομή με εναλλασσόμενη κατοικία

Ι. Η νομολογία

       Η ΕφΑθ 2348/2024[1] κατένειμε χρονικά την άσκηση της επιμέλειας του ανήλικου τέκνου (γενν. 2016) των διαδίκων μεταξύ των γονέων, με εναλλασσόμενη κατοικία του τέκνου στην οικία του γονέα, ο οποίος κάθε φορά ασκεί την επιμέλεια, ανά εβδομάδα. Το δικαστήριο έλαβε υπόψη ότι η κατάσταση της μητέρας μετά από επιτυχή ψυχοθεραπεία (επιλόχεια κατάθλιψη με αυτοκτονική συμπεριφορά) της επέτρεπε να ασκεί την επιμέλεια. Η απόφαση διακρίνει μεταξύ χρονικής κατανομής άσκησης της επιμέλειας μεταξύ των γονέων και εναλλασσόμενης διαμονής (κατοικίας) του τέκνου: Η πρώτη συνιστά μορφή κατανομής της άσκησης της γονικής μέριμνας με περιοδικότητα και συνεπάγεται ότι το παιδί έχει εναλλασσόμενη κατοικία στον τόπο κατοικίας του γονέα του, ο οποίος, στο πλαίσιο αυτό, ασκεί μόνος του, κάθε φορά, τις πράξεις επιμέλειας του παιδιού για όλα τα θέματα, με εξαίρεση εκείνα που αφορούν στον πυρήνα, κατ’ άρθρο 1519 § 1 του ΑΚ[2]. Αντιθέτως, η εναλλασσόμενη διαμονή μπορεί να διαταχθεί από το δικαστήριο αυτοτελώς, χωρίς την κατανομή της άσκησης της επιμέλειας, οπότε οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια του παιδιού. Το πρόγραμμα αυτό θα ακολουθείται κυκλικά για όλο τον μήνα, αλλά και κατά τις διακοπές των Χριστουγέννων και του Πάσχα και του καλοκαιριού, εκτός αν προκύπτει άλλη έγγραφη συμφωνία των διαδίκων που από κοινού θα ρυθμίσουν το πρόγραμμα των παραπάνω εορτών και των θερινών διακοπών διαφορετικά. Οι αποφάσεις για σοβαρά ζητήματα υγείας και για ζητήματα εκπαίδευσης του τέκνου, θα λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού.

       Το ΕφΑθ 1884/2024[3] ανέθεσε την επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου (γενν. 2018) των διαδίκων  από κοινού στους γονείς (συνεπιμέλεια), με το σύστημα της εναλλασσόμενης κατοικίας. Ειδικότερακατά την απόφαση, Το ανήλικο θα διαμένει ειδικότερα με τον πατέρα του με διανυκτερεύσεις α) κάθε δεύτερη και τέταρτη εβδομάδα εκάστου μήνα από την Παρασκευή ώρα 19:30 έως την Κυριακή ώρα 19:00, β) κάθε πρώτη και τρίτη εβδομάδα κάθε μήνα από ώρα 17:00 της Τετάρτης μέχρι ώρα 08:00 πμ της επόμενης ημέρας Πέμπτης. Οι διακοπές θα έχουν ίσο κατανεμημένο χρόνο. Η απόσταση κατοικίας των γονέων είναι 13 χλμ και οι γονείς συνεργάζονται χωρίς να λείπουν οι εντάσεις στην επικοινωνία. 

       Η ΜΠρΠατ 236/2023[4] ασχολήθηκε με τη δικαστική ρύθμιση γονικής μέριμνας ανήλικων τέκνων (δύο κορίτσια γενν. 2011 και 2013). Η απόφαση έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην έγγραφη συμφωνία των διαδίκων, όπου μεταξύ άλλων ρύθμισαν και τον τόπο διαμονής των τέκνων τους. Ο ενάγων εκδήλωσε επιθυμία τροποποίησης της συμφωνίας, ως προς τον χρόνο επικοινωνίας και ως προς την επιμέλεια. Το δικαστήριο έκρινε ότι δεν συντρέχει κάποιος σπουδαίος λόγος, που να καθιστά τον ενάγοντα επικίνδυνο για την σωματική και ψυχική υγεία των τέκνων του. Ας σημειωθεί ότι είχε σχηματισθεί  εκκρεμής ποινική δικογραφία εις βάρος του ενάγοντος πατέρα για την πράξη της προσβολής γενετήσιας αξιοπρέπειας εναντίον προσώπου νεότερου των δώδεκα ετών κατά συρροή και κατ’ εξακολούθηση, αλλά το δικαστήριο δέχθηκε ότι δεν μπορεί να οδηγήσει στον χαρακτηρισμό του ενάγοντος ως επικίνδυνου για την σωματική και ψυχική υγεία των τέκνων του. Ειδικότερα η απόφαση σημειώνει: Όσον αφορά στην εκκρεμή ως άνω ποινική δικογραφία που έχει σχηματιστεί σε βάρος του ενάγοντος για την πράξη της προσβολής γενετήσιας αξιοπρέπειας σε βάρος προσώπου νεότερου των δώδεκα ετών κατά συρροή και κατ’ εξακολούθηση, το παρόν Δικαστήριο, μελετώντας τα προσκομιζόμενα από τους διαδίκους στοιχεία της εν λόγω δικογραφίας, θεωρεί ότι μετά το πέρας της ως άνω ποινικής διαδικασίας, η εν λόγω υπόθεση θα τεθεί στη σωστή της διάσταση, και η οποία (διάσταση) δεν μπορεί να οδηγήσει στον χαρακτηρισμό του ενάγοντος ως επικίνδυνου για τη σωματική και ψυχική υγεία των τέκνων του. Το δικαστήριο δέχθηκε συνεπιμέλεια και εναλλασσόμενη διαμονή δύο ημερών με τον πατέρα - τριών ημερών με την τη μητέρα και εναλλάξ τα Σαββατοκύριακα. Στις διακοπές, το δικαστήριο όρισε  το μισό χρόνο με τον καθένα γονέα. Συνεπώς, δέχθηκε μικρό προβάδισμα της μητέρας κατά μία ημέρα την εβδομάδα παραπάνω.

        Η ΜΠρΡόδ 304/2023 (ασφ.)[5] ασχολήθηκε με την αντιδικία για την επιμέλεια και κατοικία τέκνου γενν. το 2018. Αρχικώς κατετέθησαν αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων για την ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου και η μητέρα ασκούσε με προσωρινή διαταγή την επιμέλεια. Ο αιτών πατέρας έμαθε στη συνέχεια ότι η καθηγήτρια μητέρα, η οποία είχε και ανήλικο τέκνο από προηγούμενο γάμο, ζήτησε και επέτυχε απόσπαση από τη Ρόδο στην Ήπειρο. Στη συνέχεια κατετέθη αίτηση από τη μητέρα με την οποία ζητούσε την άδεια για τη μεταβολή διαμονής του τέκνου. Ο πατέρας κατέθεσε και αυτός αντίθετη αίτηση την ίδια ημέρα και επικαλούμενος επείγουσα περίπτωση, ζήτησε να απαγορευθεί προσωρινά να μεταβληθεί ο τόπος κατοικίας του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων. Το δικαστήριο των ασφαλιστικών μέτρων δέχθηκε ότι οι τεταμένες  διαπροσωπικές σχέσεις των γονέων καθιστούν δύσκολη την επικοινωνία και τη συναπόφαση για ζητήματα επιμέλειας, άρα δεν μπορεί να λειτουργήσει η από κοινού άσκησή της. Αμφότεροι οι γονείς είναι κατάλληλοι και έχουν θέληση να ασχοληθούν συστηματικά με το τέκνο, συνεπώς προτάσσεται η συνεπιμέλεια κατανεμημένη χρονικά (15 ημέρες κάθε γονέας) μέσω της εναλλασσόμενης κατοικίας του ανηλίκου. Ως προς τη μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου επιτάσσει την απρόσκοπτη συμμετοχή και του πατέρα στην ανατροφή του. Έτσι κρίθηκε, διά της χρονικής κατανομής της επιμέλειας, ότι δεν θα πρέπει να μεταβληθεί ο τόπος κατοικίας του τέκνου (από Ρόδο στην Ήπειρο).

       Η ΜΠρΠατ 322/2023[6] ασχολήθηκε με αίτηση μεταρρύθμισης δικαστικής απόφασης για την από κοινού άσκηση επιμέλειας τέκνων. Η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου στα ζητήματα της γονικής μέριμνας (ν. 4800/2021) συνιστά ουσιώδη μεταβολή των συνθηκών προκειμένου να ζητείται η μεταρρύθμιση της απόφασης, με την οποία είχε ανατεθεί οριστικά η αποκλειστική άσκηση της επιμέλειας των τέκνων στην εναγόμενη μητέρα τους. Η απόφαση κατέληξε στη ρύθμιση της από κοινού και εξίσου άσκησης της επιμέλειας των ανηλίκων με ημερολογιακή χρο­νική κατανομή και με εναλλασσόμενη κατοικία σε κάθε γονέα τους. Συγκεκριμένα, ο πατέρας - ενάγων θα έχει την επιμέλεια των ανηλίκων τέκνων τους κατά τις εξής ημέρες του έτους, κατά τις οποίες τα ανήλικα τέκνα θα διαμένουν μαζί του: α) Κάθε δεύτερο και τέταρτο Σαββατοκύριακο κάθε μήνα, συμπεριλαμβανομένης και της Παρασκευής και του πρωινού της Δευτέρας, δηλαδή από το μεσημέρι της Παρασκευής, έως τη Δευτέρα το πρωί  β] Κάθε Τρίτη, από την ώρα που τα τέκνα τελειώνουν το σχολείο τους και αυτός θα τα παραλαμβάνει, κάθε Τετάρτη και έως την Πέμπτη το πρωί. Η απόφαση σημειώνει ότι η οικία του πατέρα είναι κοντά στο σχολείο των παιδιών, ενώ της μητέρας απέχει  15 λεπτά με το αυτοκίνητο από σχολείο. Ας σημειωθεί ότι η μητέρα είναι τραγουδίστρια από την Κούβα σε συγκρότημα  και έχει ωράριο από τη δουλειά της, που την αναγκάζει να απουσιάζει συχνά.

       Η ΜΠρΚαβ 226/2023[7] ασχολήθηκε με την επιμέλεια διδύμων τέκνων γεννημένων το 2020 από γονείς αστυνομικούς, οι οποίοι έλυσαν το μεταξύ τους σύμφωνο συμβίωσης. Η απόφαση απεφάσισε υπέρ της χρονικής κατανομής ανά εβδομάδα που ακολουθεί τη συμφωνία των γονέων και επέτρεψε στον κάθε ένα γονέα να επικοινωνεί με τα ανήλικα τέκνα του, κατά το χρονικό διάστημα που την αποκλειστική άσκηση της επιμέλειας έχει ο έτερος διάδικος, δύο (2) φορές την εβδομάδα, δια ζώσης. Το  πρόγραμμα ακολουθείται και στις διακοπές εκτός από αντίθετη συμφωνία. Η απόφαση επιχειρηματολογεί υπέρ της χρονικής κατανομής και εναντίον της συνεπιμέλειας λόγω των ερίδων, οι οποίες όμως κατέληξαν σε συμφωνία: Ενόψει της καταλληλότητας και των δύο γονέων και της θελήσεώς τους να ασχοληθούν συστηματικά με τα τέκνα τους, το Δικαστήριο κρίνει ότι ο κατά τα ανωτέρω συμβιβασμός των διαδίκων ως προς τη ρύθμιση της άσκησης της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων τους, με χρονική κατανομή ανάμεσά τους, και με εναλλασσόμενη διαμονή αυτών στην Καβάλα, αποβλέπει στο βέλτιστο συμφέρον τους, σύμφωνα με τα κριτήρια των άρθρων 1511 και 1514 § 3 τελ εδ. ΑΚ, όπως ισχύουν, το οποίο (βέλτιστο συμφέρον) πρέπει να προάγεται από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και στη φροντίδα τους. Και αυτό, γιατί λόγω των ερίδων που συνοδεύτηκαν από την αποδόμηση των μεταξύ τους σχέσεων, η ανάθεση της συνεπιμέλειας από κοινού και στους δύο θα οδηγούσε πιθανώς σε ακόμα περισσότερη επίταση των μεταξύ τους τεταμένων σχέσεων, αφού θα απαιτούνταν συναπόφαση για όλα τα ζητήματα και ενημέρωση του άλλου γονέα ακόμα και για συνήθεις ή επείγουσες πράξεις επιμέλειας. Από την άλλη μεριά με την προκρινόμενη λύση της χρονικής κατανομής οι γονείς είναι σε θέση να αναπτύξουν σταδιακά και σε βάθος χρόνου μια πραγματική συνεργασία μεταξύ τους, ιδίως τη στιγμή που τις συνήθεις και τις επείγουσες πράξεις θα τις επιμελείται από μόνος του ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο, χωρίς περιττές μεταξύ τους προστριβές. Εξάλλου, η χρονική, ήτοι εναλλασσόμενη άσκηση της επιμέλειας, εξασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή των παιδιών τους και ενισχύει τους δεσμούς των ανηλίκων με αμφότερους τους γονείς τους. Λόγω δε της εγγύτητας των κατοικιών των διαδίκων επιτυγχάνεται η εύκολη και ασφαλής πρόσβαση των παιδιών και στις δύο χωριστές κατοικίες, αλλά και στις λοιπές μελλοντικές δραστηριότητές τους. Επιπλέον, με την παραλλήλως προσδοκώμενη επίδειξη εκ μέρους των διαδίκων της αυξημένης υπευθυνότητας και ευαισθητοποίησης, αναμένεται ότι θα επικρατήσει το απαραίτητο κλίμα γαλήνης και ηρεμίας στις μεταξύ τους σχέσεις, που είναι αναγκαίο για την ομαλή και απρόσκοπτη εξέλιξη της προσωπικότητας των ανήλικων τέκνων, καθόσον επιβάλλεται η μεταξύ τους συνεργασία, ώστε αυτά να μην γίνονται δέκτες τελείως αντιφατικών και διαφορετικών μηνυμάτων και υποδείξεων από τους γονείς τους.

       Η ΜΠρΜυτ 54/2023 (ασφ.)[8] κατένειμε προσωρινά χρονικά την άσκηση της επιμέλειας του ανήλικου τέκνου των (γενν. 2013) διαδίκων και συγκεκριμένα για τις πρώτες δώδεκα (12) μέρες εκάστου ημερολογιακού μηνός, την αναθέτει στον πατέρα του και τις υπόλοιπες την αναθέτει στη μητέρα του, στην κατοικία των οποίων θα διαμένει το ανήλικο τέκνο κατά τα αντίστοιχα διαστήματα και οι οποίοι κατά το αντίστοιχο χρόνο θα αποφασίζουν μόνοι τους για τις πράξεις συνήθους επιμέλειας, τρέχουσας διαχείρισης και όσες έχουν επείγοντα χαρακτήρα. Ο πατέρας κατοικεί 10 λεπτά από την πρωτεύουσα του νησιού  όπου κατοικεί ο ανήλικος. Κατά την απόφαση, Οι 12 μέρες είναι εύλογο διάστημα, που ο πατέρας θα μπορεί να απουσιάζει και κάποιες φορές απ’ την εργασία του με χρήση αδειών ή ρεπό, με αντίστοιχη εντατικοποίηση της εργασίας του τις υπόλοιπες μέρες. Η χρονική, ήτοι εναλλασσόμενη άσκηση της επιμέλειας, εξασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή του παιδιού τους και ενισχύει τους δεσμούς του ανηλίκου με αμφότερους τους γονείς του, από τη στιγμή που αυτό θα γίνεται δέκτης των διαφορετικών αντιλήψεων και τρόπων σκέψης των γονέων του περιορίζοντας έτσι τις αναπόφευκτα δυσμενείς επιπτώσεις, που προκαλεί το διαζύγιο στην ψυχολογία και την εν γένει προσωπικότητα αυτού.

       Η ΕφΠειρ 493/2023[9] απέρριψε την έφεση κατά της πρωτοδίκου αποφάσεως, που είχε ορίσει μετά από έντονη αντιδικία των γονέων ότι το ανήλικο (γενν. 2016) θα διαμένει τις δεκαπέντε πρώτες ημέρες εκάστου μήνα, στην οικία του πατέρα και τις υπόλοιπες στην οικία της μητέρας, αλλά οι γονείς θα ασκούν από κοινού και εξίσου την επιμέλεια του τέκνου τους (συνεπιμέλεια). Η απόφαση σημειώνει ότι το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη αφενός μεν τη δημιουργηθείσα μετά τη διάσπαση της έγγαμης συμβίωσης των διαδίκων κατάσταση, τους σχετικά κοντινούς τόπους διαμονής τους, κάτι που εξασφαλίζει την απρόσκοπτη συμμετοχή τους στις δραστηριότητες που πρόκειται να αποκτήσει το παιδί στο μέλλον, την εύκολη και ασφαλή πρόσβαση του παιδιού και στις δύο χωριστές οικίες και τη μετακίνησή του με αυτοκίνητο από και προς το σχολείο του, αλλά και αφετέρου ότι δεν ήταν εξαιρετικά μεγάλο το διάστημα που το τέκνο διαβιούσε μόνο με τη μητέρα του, συναξιολογώντας την ηλικία του, κρίνει ότι θα προσαρμοστεί ιδιαίτερα γρήγορα στο σύστημα της εναλλασσόμενης διαμονής του.

       Η ΜΠρΧαν 49/2024 (ασφ.)[10] κατένειμε χρονικά την επιμέλεια ανηλίκου 2,5 ετών και όρισε ότι ο πατέρας θα παραλαμβάνει το κοριτσάκι: 1) Κάθε Τετάρτη εκάστου μηνός από ώρα 17.00 έως και 20.30. 2) Κάθε πρώτο, τρίτο και πέμπτο (εφόσον υπάρχει) Σαββατοκύριακο εκάστου μη­νός από ώρα 15.00 του Σαββάτου έως ώρα 20.00 της Κυριακής. Στην πραγματικότητα το δικαστήριο αντί να χορηγήσει επικοινωνία στον πατέρα όρισε τη χρονική κατανομή, δηλαδή περίπου 8-9 ημέρες τον μήνα. Ας σημειωθεί ότι ο πατέρας υπέβαλε και αίτημα να μη μεταβάlλει η μητέρα τον τόπο διαμονής του ανηλίκου και μάλιστα να της απαγορευθεί η μεταβολή και η απόφαση ορίζει  προσωρινά ως τόπο κατοικίας της ανήλικης τον τόπο κατοικίας της μητέρας της, δηλαδή εμμέσως δέχθηκε το αίτημα. 

ΙΙ. Παρατηρήσεις 

       Στις παραπάνω αποφάσεις το σημαντικό είναι ότι ο ανήλικος /έχει εναλλασσόμενη διαμονή, τις πιο πολλές φορές με χρονική κατανομή της επιμέλειας και στις λιγότερες, με εναλλασσόμενη διαμονή και συνεπιμέλεια. 

       Ερωτάται καταρχάς αν η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου στα ζητήματα της γονικής μέριμνας (ν. 4800/2021) συνιστά ουσιώδη μεταβολή των συνθηκών προκειμένου να ζητείται η μεταρρύθμιση της απόφασης, με την οποία είχε ανατεθεί οριστικά η αποκλειστική άσκηση της επιμέλειας των τέκνων στον ένα γονέα. Νομίζω ότι από μόνη της δεν αρκεί η νομοθετική μεταβολή για τη μεταρρύθμιση της απόφασης. Ευρείες δυνατότητες ως προς την επιμέλεια είχε το δικαστήριο και πριν από το ν. 4800/2021 και για καμία μεταρρύθμιση δεν αρκεί μόνον η αλλαγή του νόμου, αν αυτή δεν δικαιολογείται από ουσιώδη νέα στοιχεία τα οποία επιβάλλουν προς το συμφέρον του ανηλίκου τη μεταρρύθμιση. 

       Η χρονική κατανομή έχει διάφορη διάρκεια, άλλοτε εβδομάδα, άλλοτε δεκαπέντε ημέρες και άλλοτε όχι ίση διάρκεια, π.χ. 12 ημέρες στον πατέρα και τις υπόλοιπες στη μητέρα. Επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως τα 2-3 Σαββατοκύριακα το μήνα και μία ημέρα κάθε εβδομάδα, είναι περίπου 7-9 ημέρες στον πατέρα και στην πραγματικότητα αποτελεί αναπλήρωμα της επικοινωνίας. Η “μέθοδος” με τα Σαββατοκύριακα μπορεί πάντως να καταλήγει σε περίπου ισόχρονη χρονική κατανομή όταν συνδυάζεται και με ενδιάμεσες ημέρες. Επίσης σε μεγάλη αντιδικία μπορεί να είναι αποτέλεσμα της συμφωνίας των διαδίκων ή αντιστρόφως η σφοδρή αντιδικία να είναι η αιτία της χρονικής κατανομής, επειδή το δικαστήριο δεν βλέπει άλλη δυνατότητα ρύθμισης. 

       Παρόλο που το δικαστήριο αναφέρεται σε ίση συμμετοχή στην άσκηση της επιμέλειας και σε συνεργασία των γονέων όταν επιλέγει τη χρονική κατανομή, έχω σοβαρές επιφυλάξεις. Στην πραγματικότητα η χρονική κατανομή δεν μπορεί να θεωρηθεί συνεπιμέλεια, αφού στην ουσία αποτελεί αποκλειστική επιμέλεια υπό χρονικό περιορισμό και απομακρύνεται έτσι πιο πολύ από  το σύστημα του ν. 4800/2021. Από την άποψη αυτή είναι προτιμότερη η συν­επιμέλεια, στην οποία οι γονείς αποφασίζουν από κοινού, εκτός από τις τρέχουσες και επείγουσες πράξεις (ΑΚ 1516 § 1) και προβλέπεται η ενημέρωση του άλλου γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο (ΑΚ 1513 εδ. 2). Έτσι η συνεπιμέλεια, που είναι η δεύτερη μορφή άσκησης επιμέλειας που συνδυάζεται με εναλλασσόμενη διαμονή, έχει προβάδισμα. Πάντως δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για τη μετάβαση στη συνεπιμέλεια με εναλλασσόμενη διαμονή το ότι δεν ήταν εξαιρετικά μεγάλο το διάστημα που το τέκνο διαβιούσε μόνο με τη μητέρα του.

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται όταν στην δικογραφία για την ανάθεση της άσκησης της επιμέλειας ανηλίκων τέκνων καταγγέλονται πράξεις που αφορούν την γενετήσια αξιοπρέπεια των τέκνων με δράστη τον έναν γονέα. Υπενθυμίζεται ότι αν ο γονέας καταδικασθεί τελεσιδίκως σε φυλάκιση τουλάχιστον ενός μηνός για αδίκημα που διέπραξε με δόλο και στρέφεται εναντίον της ζωής, της υγείας και των ηθών του τέκνου, εκπίπτει  από τη γονική μέριμνα (ΑΚ 1537 εδ. 1). Στην περίπτωση της εκκρεμούς ποινικής δικογραφίας, ανεξαρτήτως της εξέλιξής της, θα πρέπει το πολιτικό Δικαστήριο να μορφώσει ιδία κρίση για το αληθές ή όχι των καταγγελιών. Εννοείται ότι δεν μπορούν όλες οι καταγγελίες να χαρακτηριστούν συλλήβδην ως ψευδείς ή ως αληθείς. Η διαμόρφωση ιδίας αιτιολογημένης κρίσης αποκλείει την απλή παραπομπή στην έκβαση ποινικής δίκης και επιτάσσει, αντιθέτως, την αξιολόγηση των συγκεκριμένων αποδεικτικών μέσων,  όπως ακριβώς θα έπραττε και ο ποινικός δικαστής. Θα πρέπει λ.χ. να ερευνηθεί αν έχουν εξεταστεί τα ανήλικα τέκνα και τι κατέθεσαν τα ίδια, ιδίως εάν αυτά ευρίσκονται στην προεφηβεία και στην εφηβεία, ποια είναι η κατάσταση της ψυχικής υγείας τόσο των τέκνων, όσο και αμφοτέρων των γονέων, ή αν έχει λάβει χώρα κοινωνική έρευνα και τι έχει διαπιστωθεί. Άλλωστε, ο πολιτικός δικαστής οφείλει κατά την προσωπική του επικοινωνία με τα τέκνα, σε παρόμοιες περιπτώσεις, να μην αρκεστεί σε τυπικές ερωτήσεις, αλλά να ερευνήσει το αληθές των συγκεκριμένων καταγγελιών. Επίσης, ο πολιτικός δικαστής οφείλει, εάν τα αποδεικτικά στοιχεία δεν είναι επαρκή, να διατάξει επανάληψη της συζήτησης για να συγκεντρωθούν τα στοιχεία. Ο χαρακτηρισμός ενός γονέα ως “μη επικίνδυνου” χωρίς να αναφέρονται οι λόγοι που οδηγούν στην κρίση αυτή και στην ουσιαστική απόρριψη των καταγγελιών περί προσβολής της γενετήσιας αξιοπρέπειας των τέκνων, καθιστά την απόφαση ανεπαρκώς αιτιολογημένη.

       Και οι δύο παραπάνω μορφές επιμέλειας έχουν πάντως ένα κοινό τρωτό σημείο, δηλαδή την εναλλασσόμενη διαμονή που μπορεί να αποσυντονίζει τον ανήλικο και να δημιουργεί δύο κέντρα, αντί για ένα κέντρο σταθερής διαμονής[11]. Ας σημειωθεί ότι δεν βρήκα κατά την επικοινωνία του ανηλίκου με το δικαστήριο, να εκφράζεται από τον ανήλικο η επιθυμία να διαμένει και με τους δύο γονείς εναλλάξ. Μάλιστα δεν είναι ορθό να απευθύνεται από τον δικαστή ανάλογη ερώτηση, τουλάχιστον άμεση. 

       Από την άλλη μεριά κάθε περίπτωση επιμέλειας είναι ξεχωριστή, όπως και το τι συμφέρει τον συγκεκριμένο ανήλικο. Αφενός η εναλλασσόμενη διαμονή ταιριάζει πιο πολύ σε ενεργούς γονείς, παρά σε αδιάφορους ή επαγγελματικά πολύ απασχολημένους. Οι γονείς πρέπει να είναι αμφότεροι και κατάλληλοι και να έχουν θέληση να ασχοληθούν συστηματικά με το τέκνο. Το ένα από τα δύο στοιχεία δεν αρκεί και δεν συμπίπτουν άλλωστε πάντοτε. Ως προς τους αντικειμενικούς παράγοντες η μικρή απόσταση αμφοτέρων από τα κέντρα δραστηριότητας του ανηλίκου συνεκτιμάται θετικά. Όσον αφορά την αντιδικία, δεν αποκλείεται η εναλλασσόμενη διαμονή, ιδίως όταν ο ένας γονέας προσπαθεί να αποξενώσει τον ανήλικο από τον άλλο γονέα, να  αποτελεί ένα μέσο ελέγχου του ενός γονέα από τον άλλο. Ακόμη και ως προς την επικοινωνία, ενώ δεν είναι καταρχάς σωστό να υποκαθιστά την επικοινωνία, μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην πράξη, το να μην υπάρχει πλέον ανάγκη ρύθμισης της επικοινωνίας.

Γ. Αποκλειστική κατοικία και συνεπιμέλεια

Ι. Η νομολογία

       Η ΜΠρΚερ 1492/2023 (ασφ.)[12], όρισε για τέκνο γενν. το 2016 ως τόπο κατοικίας την κατοικία της μητέρας, και συνεπιμέλεια με τον πατέρα. Η επικοινωνία με τον πατέρα θα γίνεται κάθε 2ο Σαββατοκύριακο και μία ημέρα την εβδομάδα όταν δεν επικοινωνεί το Σαββατοκύριακο. Το δικαστήριο απέρριψε το αίτημα του πατέρα για αποκλειστική ανάθεση της επιμέλειας, ενόψει και του ελεύθερου επαγγέλματος (ενοικίαση αυτοκινήτων) που ασκούσε ο πατέρας και απαιτούσε την αφιέρωση ικανού χρόνου. Αν και ορίσθηκε συνεπιμέλεια, σωστά ορίσθηκε επικοινωνία, επειδή η επικοινωνία γίνεται με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο (ΑΚ 1520). 

       Η ΜΠρΠατ 600/2023 (Ασφ.)[13] ανέθεσε την άσκηση της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων από κοινού στους διαδίκους - γονείς τους. Η απόφαση ορίζει ότι το τέκνο θα διαμένει προσωρινά στην οικία που διαμένει ο πατέρας του στην Πάτρα. Επίσης ρυθμίζει  προσωρινά το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας της μητέρας με το ανήλικο τέκνο της: α) κάθε Τρίτη έως Τετάρτη από ώρα 14.00 της Τρίτης έως 21.00 της Τετάρτης, β) ανά δεύτερο Σαββατοκύριακο κάθε μήνα από ώρα 18.00 της Παρασκευής έως ώρα 20.00 της Κυριακής. Η απόφαση δέχθηκε  ότι δεν πιθανολογήθηκε ότι συντρέχει ιδιαίτερος λόγος να αποκλειστεί η αιτούσα μητέρα από την άσκηση της επιμέλειας. Αν δεν συντρέξει σπουδαίος λόγος, που εγκυμονεί κινδύνους για το παιδί (περίπτωση κακοποιητικού, ψυχικά διαταραγμένου ή παντελώς αδιάφορου γονέα) ή αν δεν συντρέξει πραγματική αδυναμία άσκησης της συνεπιμέλειας από τον ένα γονέα λόγω της νόμιμης μετεγκατάστασης του παιδιού σε άλλη πόλη ή χώρα, δε νοείται ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας στον άλλον γονέα, τονίζει η απόφαση. Tο δικαστήριο ασχολήθηκε με την επιμέλεια του ενός από τα δύο παιδιά των διαδίκων, επειδή το μεγαλύτερο παιδί είχε ήδη ενηλικιωθεί ή ενηλικωνόταν πολύ σύντομα (2 τέκνα γενν το 2005 και 2009). Το τέκνο διέμενε με τον πατέρα του και τη σύντροφό του και εξέφρασε την επιθυμία να μην αλλάξει διαμονή. 

       Η ΜΠρΑθ 5505/2023[14] ανέθεσε  την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου των δίδυμων ανηλίκων τέκνων των διαδίκων, που γεννήθηκαν την 15.06.2010, από κοινού σε αμφοτέρους τους διαδίκους, ως προς όλες τις εκφάνσεις της, πλην αυτής του προσδιορισμού του τόπου της διαμονής τους, την οποία αναθέτει αποκλειστικά στην ενάγουσα μητέρα. Το δικαστήριο διέταξε  την παραχώρηση στην ενάγουσα της οικογενειακής στέγης (ιδιοκτησίας του πατέρα), προκειμένου να διαμείνει η ίδια με τα ανήλικα τέκνα των διαδίκων. Το δικαστήριο τονίζει ότι εφόσον μετά την προσωρινή ανάθεση της συνεπιμέλειας ανηλίκου τέκνου στους δύο γονείς του, οι τελευταίοι επιδεικνύουν πνεύμα συνεργασίας για την ρύθμιση όλων των ζητημάτων που το αφορούν, τελεί προς το προφανές συμφέρον του τέκνου να μην μεταβληθεί ο μέχρι πρότινος τρόπος ζωής του και η διατήρηση της άσκησης της επιμέλειάς του από κοινού από τους δύο γονείς του, με ταυτόχρονη ρύθμιση της επικοινωνίας με τον άλλο γονέα των διδύμων, εκ των οποίων το ένα έχει μεγάλη παραλυσία. 

ΙΙ. Παρατηρήσεις

       Η αποκλειστική διαμονή σε συνδυασμό με την συνεπιμέλεια δεν είναι τόσο συχνή, μπορεί όμως να είναι συμφέρουσα για τον ανήλικο. Συνδυάζει τη συνεργασία των γονέων και συγχρόνως τη σταθερότητα για τον ανήλικο τέκνο. Φαίνεται ότι με την έκφραση “συνεπιμέλεια πλην του προσδιορισμού διαμονής”, το δικαστήριο εννοεί ότι ορίζει ως διαμονή των τέκνων την αντίστοιχη κατοικία του ενός γονέα. Αυτό είναι δυνατό στο πλαίσιο κατανομής και εξειδίκευσης της επιμέλειας (ΑΚ 1514 § 3 περ. α), όπως και η άδεια για μεταβολή της διαμονής. Δεν είναι δυνατή η μονομερής μεταβολή της διαμονής (ΑΚ 1519 § 2). Αντιθέτως δεν είναι ορθό, το ότι ανατίθεται από το δικαστήριο μόνον για σπουδαίο λόγο  στον ένα γονέα η επιμέλεια, διότι η ανάθεση στον ένα γονέα πρέπει μεν να είναι δικαιολογημένη, αλλά όχι κατ’ ανάγκην η εξαίρεση.

Δ. Αποκλειστική επιμέλεια στον ένα γονέα 

Ι. Η νομολογία  

       Η ΑΠ 742/2024[15], ασχολήθηκε με υπόθεση στην οποία είχε ανατεθεί η επιμέλεια στη μητέρα τέκνου γενν. το 2017, το οποίο έπασχε από πάθηση η οποία βελτιώνεται με την ανάπτυξη του παιδιού. Ο ΑΠ τονίζει ότι η έννοια της «εξίσου» άσκησής της αποδίδει την αρχή της ισότιμης συμβολής και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση του τέκνου και την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και δεν έχει την έννοια της «ισόχρονης» κατανομής της διαμονής του τέκνου στις οικίες και των δύο γονέων.  Το Ακυρωτικό δεν κατελόγισε σφάλμα στο Εφετείο που απέκλεισε, τόσο την από κοινού επιμέλεια, λόγω των οξυμένων σχέσεων των διαδίκων και της αδυναμίας συνεργασίας και σύμπραξης μεταξύ τους, όσο και την εφαρμογή κατανεμημένης επιμέλειας, λόγω της πολύ μικρής ηλικίας του ανηλίκου και της εγκατάστασης των διαδίκων σε διαφορετικές πόλεις.

       Η ΜΕφΑθ 6/2025[16], απορρίπτοντας την έφεση του πατέρα, ανέθεσε, όπως και η πρωτόδικος  την αποκλειστική επιμέλεια δύο παιδιών (γενν. το 2011 και 2014) στη μητέρα τους .Όπως τονίζει η απόφαση, το συμφέρον των τέκνων επιτάσσει λόγω των συχνών ερίδων και αντεγκλήσεων μεταξύ των γονέων του να ανατεθεί η αποκλειστική επιμέλεια αυτών στην μητέρα τους. Γενικώς ειδικότερες περιστάσεις, που επιτάσσουν την μη ανάθεση της συνεπιμέλειας ανηλίκου τέκνου στους δύο γονείς του αν και είναι απολύτως κατάλληλοι για την ενάσκησή της, αποτελούν και οι έντονες διαφωνίες και αντεγκλήσεις ενώπιον ποινικών δικαστηρίων μεταξύ τους με αποτέλεσμα να είναι απολύτως αδύνατη η συνεργασία τους προς όφελος του τέκνου.

       Η ΜΠρΠειρ 38/2025 (Ασφ.)[17] ανέθεσε στη μητέρα, με την οποία θα διαμένουν τα τέκνα, την επιμέλεια (πλην των σημαντικών) των τέκνων (ηλικίας 13, 10 και 6 ετών αντιστοίχως) σύμφωνα με το ιδιωτικό συμφωνητικό των γονέων και τονίζοντας ότι το σχετικό ιδιωτικό συμφωνητικό μπορεί να υποβληθεί προς επικύρωση από το αρμόδιο δικαστήριο των ασφαλιστικών μέτρων διά κοινού σημειώματος των διαδίκων, με όριο δέσμευσης του δικαστηρίου το βέλτιστο συμφέρον των ανηλίκων. Η μητέρα ζήτησε την αποκλειστική επιμέλεια και ο πατέρας τη συνεπιμέλεια και τη ρύθμιση της επικοινωνίας. Η επικοινωνία ορίστηκε 2 απογεύματα την εβδομάδα +2  ή 3 Σαββατοκύριακα  το μήνα, αν ο μήνας έχει 5 Σαββατοκύριακα.

       Η ΕφΑθ 2688/2024[18] ανέθεσε οριστικά την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων (γενν. 2018), στην ενάγουσα - εναγομένη μητέρα του, μόνον όμως ως προς το θέμα της εγκατάστασης και κατοικίας του ανηλίκου, για το οποίο ορίζεται ότι κατοικία του ανηλίκου είναι αυτή της μητέρας του, στην οποία το ανήλικο θα διαμένει σταθερά και ως προς τα θέματα που αφορούν την μόρφωση και επαγγελματική εκπαίδευση, καθώς και την υγεία του ανηλίκου, τα οποία, ομοίως, ανατίθενται στη μητέρα και ορίζει ότι όλες οι λοιπές εκφάνσεις της επιμέλειας του ανηλίκου, δηλαδή τα θέματα που ανάγονται στην επίβλεψη του ανηλίκου και τα σωφρονιστικά μέτρα που κατά καιρούς πρέπει να ληφθούν, καθώς και τα θέματα που άπτονται της άσκησης του δικαιώματος της γονικής μέριμνας, που περιλαμβάνει τη διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου, την εκπροσώπησή του, δικαστική ή εξώδικη, αυτές οι εκφάνσεις της επιμέλειας και της γονικής μέριμνας θα ασκούνται από κοινού από αμφότερους τους διαδίκους γονείς. Η απόφαση ρύθμισε  το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας του πατέρα με το ανήλικο τέκνο των διαδίκων ως εξής: 1) κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Παρασκευή από ώρα 17:00 έως ώρα 21:00. 2) Κάθε δεύτερο Παρασκευοσαββατοκύριακο του μήνα από ώρα 17:00 της Παρασκευής έως ώρα 21:00 της Κυριακής. Η απόφαση τονίζει ότι οδηγήθηκε στην κρίση αυτή με βάση το γεγονός ότι ουδέποτε ο ανήλικος (γενν. 2018) έχει αποχωριστεί τη μητέρα του, διατηρεί έντονη συναισθηματική σχέση μ` αυτήν και έχει εγκλιματιστεί πλήρως στο νέο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, ότι η ενάγουσα - εναγόμενη είναι ικανή να του προσφέρει ένα ήρεμο και σταθερό οικογενειακό περιβάλλον, και υπάρχει αναγκαιότητα χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής του ανηλίκου (ο οποίος πάσχει από υποκλινικό υποθυρεοειδισμό). Ο ανήλικος θα διαμένει έτσι 100 χλμ. μακριά από την Αθήνα, στην Κορινθία. 

       Το ΕφΠατ 102/2024[19] απέρριψε την αίτηση μεταρρύθμισης απόφαση που είχε εκδοθεί το 2018 για τέκνο γενν. το 2015. Η αρχική απόφαση είχε αναθέσει την επιμέλεια στη μητέρα και μετά από το ν. 4800/2021 ζητήθηκε από τον πατέρα η μεταρρύθμιση και η χρονική κατανομή της επιμέλειας. Η απόφαση επί της αίτησης μεταρρύθμισης (2023) μεταρρύθμισε μόνον την επικοινωνία, διότι το ανήλικο τέκνο ήταν πλέον 5,5 έτη μεγαλύτερο. Η εφετειακή απέρριψε την έφεση, τονίζοντας  ότι  σε περίπτωση μεταβολής των συνθηκών, το δικαστήριο που επιλαμβάνεται μεταγενέστερα, οφείλει να σταθμίσει τις νέες συνθήκες, που μπορεί να αφορούν το τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας από εκείνον στον οποίο έχει ανατεθεί, και να προσαρμόσει την απόφασή του με την ανάκληση ή μεταρρύθμισή της με γνώμονα το συμφέρον του τέκνου. Έτσι η νομοθετική αλλαγή δικαιολογεί τη δυνατότητα δικαστικής αναθεώρησης των έγγραφων συμφωνιών μεταξύ των γονέων που καταρτίστηκαν πριν την 16.9.2021 (έναρξη της ισχύος του ν. 4800/2021). Δεν αποδείχθηκε όμως να έχουν λάβει χώρα περιστατικά κακής άσκησης της επιμέλειας του ανηλίκου από τη μητέρα του, τα οποία να είναι σε θέση να στηρίξουν τη μεταρρύθμιση της απόφασης, προκειμένου να κατανεμηθεί χρονικά η επιμέλεια μεταξύ του ενάγοντος με την εναγόμενη με την εφαρμογή της εναλλασσόμενης διαμονής του ανηλίκου. Επομένως αρκούσε η μεταρρύθμιση της επικοινωνίας. 

       Η ΜΠρΑθ 3454/2023[20] ανέθεσε στη μητέρα την αποκλειστική άσκηση της επιμέλειας (στο σύνολό της) των ανήλικων τέκνων των διαδίκων (γενν. 2006 και 2009),  και όρισε ως κατοικία τους την κατοικία της μητέρας. Από τα παιδιά η μικρότερη πάσχει από  ινσουλινοεξαρτώμενο διαβήτη από τη νηπιακή της ηλικία. Η απόφαση τονίζει ότι Η μητέρα ασκεί το γονεϊκό της καθήκον με επάρκεια, επιδεικνύοντας έντονο και αμέριστο ενδιαφέρον για την ανατροφή των ανηλίκων και γενικότερα για τη σωστή διαμόρφωση και ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους. Επομένως, η ενάγουσα - εναγομένη, η οποία συνδέεται με τα ανήλικα με ιδιαίτερο συναισθηματικό δεσμό, κρίνεται ως η πλέον κατάλληλη για την ανάληψη της επιμέλειάς τους, ως έχουσα τη δυνατότητα να ασκήσει αποτελεσματικά τη διαπαιδαγώγησή τους και να επιδράσει ωφέλιμα επ’ αυτών. Με αποκλειστικό γνώμονα το αληθινό συμφέρον των ανηλίκων, όπως το καθορίζουν οι βιοτικές και ψυχικές ανάγκες τους, το Δικαστήριο κρίνει ότι πρέπει, κατά παρέκκλιση της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας από αμφοτέρους τους διαδίκους, να ανατεθεί η άσκηση της επιμέλειας των ανηλίκων στο σύνολό της αποκλειστικά στην ενάγουσα-εναγομένη, με την οποία διαμένουν. Αντιθέτως, δεν κρίνεται συμφέρουσα για τα ανήλικα η από κοινού από τους γονείς τους άσκηση της επιμέλειάς τους, με το σύστημα της χρονικής κατανομής, διότι η εναλλασσόμενη κατά διαστήματα κατοικία θα προκαλέσει διατάραξη στην καθημερινότητα των ανηλίκων, τα οποία έχουν αυξημένες μαθησιακές υποχρεώσεις, ενώ επιπλέον η μία ανήλικη τηρεί καθημερινά πρόγραμμα διατροφής και μέτρησης του διαβήτη. Επιπλέον, η εκ περιτροπής διαμονή των ανηλίκων και στην κατοικία του πατέρα τους, παρόλο που βρίσκεται πλησίον της μέχρι τώρα κατοικίας τους, θα επιφέρει σύγχυση στον συναισθηματικό τους κόσμο.

       Η ΜΠρΛαμ 64/2024[21]  αναθέτει στην μητέρα οριστικά την άσκηση της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου (γεν. 2016) των διαδίκων, εκτός από τα θέματα που αφορούν την υγεία του τέκνου και την εκπαίδευσή του για τα οποία το Δικαστήριο ορίζει συνεπιμέλεια. Το δικαστήριο ορίζει  ως τόπο κατοικίας του ανήλικου τέκνου των διαδίκων, τον τόπο κατοικίας της μητέρας του. Ας σημειωθεί ότι το παιδί έχει σοβαρό καρδιολογικό πρόβλημα και διαμένει με τη μητέρα από τη διάσταση των γονέων στην οικογενειακή στέγη. Το δικαστήριο δεν θεώρησε αναγκαίο να ακούσει τη γνώμη του παιδιού. Το δικαστήριο ρύθμισε  το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας του πατέρα με το ανήλικο τέκνο του και ορίζει ότι αυτός έχει δικαίωμα να επικοινωνεί μαζί του ως εξής: 1) Κάθε πρώτο και τρίτο Σαββατοκύριακο εκάστου μηνός από ώρα 10:00 του Σαββάτου έως ώρα 20.30 της Κυριακής, το παιδί θα παραμένει και θα διανυκτερεύει με τον πατέρα, οπότε ο εναγόμενος θα παραλαμβάνει και θα παραδίδει το τέκνο του έξω από την κατοικία της ενάγουσας μητέρας. Τους μήνες που έχει 5 Σαββατοκύριακα το παιδί παραμένει με τη μητέρα και τον πατέρα εναλλάξ. 2) Κάθε Τετάρτη από ώρα 17.00 έως την Πέμπτη και ώρα 08.00, το παιδί θα παραμένει και θα διανυκτερεύει με τον πατέρα, οπότε ο εναγόμενος θα παραλαμβάνει και θα παραδίδει το τέκνο του έξω από την κατοικία της ενάγουσας μητέρας ή στο σχολείο του, κατόπιν συνεννόησης. 3) Κάθε Δευτέρα και Παρασκευή, από ώρα 17.00 έως ώρα 20.30 και κατά τους μήνες Ιούνιο έως και 15 Σεπτεμβρίου από ώρα 18.30 έως 22.00.                          

       Η ΜΠρΚατ 100/2024 (ασφ.)[22] ανέθεσε προσωρινά την άσκηση της επιμέλειας των ανηλίκων τέκνων (βρεφικής και νηπιακής ηλικίας, το έτος γεννήσεως δεν προκύπτει από την απόφαση) των διαδίκων στη μητέρα τους, με την οποία αυτά θα διαμένουν στην οικία της στην πόλη της …, με την επισήμανση ότι οι αποφάσεις που αφορούν ζητήματα θρησκεύματος, υγείας, εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα, ζητήματα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον τους, καθώς και ζητήματα σχετικά με τη μεταβολή του τόπου διαμονής τους θα εξακολουθούν να λαμβάνονται από κοινού από τους διαδίκους. Υπήρχε μεγάλη ένταση και είχαν υποβληθεί εγκλήσεις. Το δικαστήριο τονίζει η επιλογή της συνεπιμέλειας προϋποθέτει αλληλοκατανόηση, που δεν υπήρχε. Ειδικότερα, η επιτυχής λειτουργία της συνεπιμέλειας ανήλικων τέκνων και από τους δύο γονείς τους σε όλες τις επιμέρους πτυχές της επιμέλειας προϋποθέτει ένα ελάχιστο επίπεδο αλληλοκατανόησης στις σχέσεις των γονέων, οι οποίοι έχουν αποφασίσει συνειδητά να παραμερίσουν τις προσωπικές τους διαφορές και είναι σε θέση να συνεργασθούν για τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος, που θα ευνοήσει την απρόσκοπτη βιοτική και ψυχολογική ανάπτυξη των τέκνων τους, έτσι ώστε η παράλληλη ύπαρξη δύο κέντρων ζωής των παιδιών να μην αναστατώνει και απορρυθμίζει τη ζωή τους ούτε να δημιουργεί σε αυτά έλλειψη σταθερότητας και ανασφάλειας. Επομένως, η επιλογή να συνεχίσουν οι γονείς να ασκούν από κοινού την επιμέλεια των τέκνων τους προκρίνεται όταν οι τελευταίοι εμφανίζονται πρόθυμοι να επικοινωνούν μεταξύ τους αρμονικά και να συνεργάζονται, προκειμένου να λαμβάνουν από κοινού τις αποφάσεις που αφορούν στο πρόσωπό τους (ΜΕφΛ 479/2021 σε ΤΝΠ «ΔΣΑ»). Τέτοια πρόθεση δεν πιθανολογείται στην κρινόμενη υπόθεση, με αποτέλεσμα να καθίσταται εκ των πραγμάτων εξαιρετικά δυσχερής κάθε προσπάθεια συναπόφασης και σύμπραξης, οδηγώντας τη συνάσκηση της επιμέλειας σε δυσλειτουργία και άρα αναπόφευκτα σε αδιέξοδο. Υπό τις ως άνω παραδοχές, τυχόν ανάθεση της επιμέλειας των ανηλίκων τέκνων από κοινού στους διαδίκους γονείς θα οδηγούσε πρακτικά σε αδυναμία λήψης υπεύθυνων και σταθερών αποφάσεων για το πρόσωπό τους και εν τέλει θα προσέκρουε στο βέλτιστο συμφέρον τους, όπως αυτό υπαγορεύεται από τις βιοτικές και ψυχικές ανάγκες τους. Η επικοινωνία ορίστηκε α) Κάθε Τρίτη και Πέμπτη (πλήν των εορτών, οπότε θα ισχύει η ειδικότερη, ως κατωτέρω αναφέρεται, ρύθμιση), από ώρα 16:00 έως ώρα 20:00, β) το πρώτο και το τρίτο Σαββατοκύριακο κάθε μήνα, από ώρα 19:00 της Παρασκευής έως ώρα 19:00 της Κυριακής, γ) ε) το καλοκαίρι κάθε έτους (μήνες Ιούλιος - Αύγουστος), από ώρα 10:00 της 15-7 έως ώρα 20:00 της 24-7 και από ώρα 10:00 της 14-8 έως ώρα 20:00 της 23-8. Για το δεύτερο ανήλικο, προφανώς το μικρότερο, διαφοροποιείται η επικοινωνία και δεν δίνεται διανυκτέρευση.

       Η ΜΠρΜεσ 9/2023[23] αναθέτει την επιμέλεια των ανήλικων αβάπτιστων τέκνων των διαδίκων (γενν. 2021) στην ενάγουσα μητέρα τους. Τα τέκνα είναι δίδυμα και ο πατέρας μετακόμισε στη Γερμανία το 2022. Το δικαστήριο καθόρισε την επικοινωνία αυξάνοντας σταδιακά το χρόνο ανάλογα με την αύξηση της ηλικίας μέσω βιντεοκλήσης και διά ζώσης κατά τη διάρκεια του έτους όταν ο ενάγων-εναγόμενος θα βρίσκεται στην Ελλάδα: 1. Κάθε Τρίτη και Πέμπτη από ώρα 14.00 έως 19.00, 2. Κάθε δεύτερο και τέταρτο Σαββατοκύριακο εκάστου μηνός, από 17.00 ως 20.00 του Σαββάτου και από 15.00 ως 19.00 της Κυριακής μέχρι τα ανήλικα να συμπληρώσουν το 4ο έτος και από 17.00 του Σαββάτου ως 19.00 της Κυριακής από τη συμπλήρωση του 4ου έτους των ανηλίκων και επέκεινα. Ανάλογη είναι η ρύθμιση κατά τις διακοπές και τις εορτές. Δηλαδή το δικαστήριο εισάγει μια διαφοροποίηση ανάλογα με την ηλικία και δεν επιτρέπει τη διανυκτέρευση έως τη συμπλήρωση του 4ου έτους.

       Το ΕφΔ 196/2023[24] ανέθεσε, όπως και η πρωτόδικος την επιμέλεια στη μητέρα τριών παιδιών γενν. το 2016, 2018 και 2022, με γονείς στρατιωτικούς. Η διάσταση ήταν αποτέλεσμα της εξωσυζυγικής σχέσης του πατέρα. Το  Δικαστήριο κρίνει ότι το πραγματικό βέλτιστο συμφέρον των ανηλίκων επιβάλλει την ανάθεση της άσκησης της αποκλειστικής επιμέλειας του προσώπου τους στην ενάγουσα μητέρα τους. Αυτό επιβάλλεται από την ανάγκη να έχουν τα τέκνα των διαδίκων ένα σταθερό περιβάλλον στο οποίο να διαβιώνουν, χωρίς συνεχείς εναλλαγές που δημιουργούν ανασφάλεια και αναστάτωση στα ανήλικα, ειδικά στην ηλικία τους, και απορρυθμίζουν τη ζωή τους. Τα τέκνα των διαδίκων έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς τόσο με την μητέρα τους, με την οποία διαμένουν από την γέννησή τους, όσο και με την αδερφή τους που γεννήθηκε (τον Ιανουάριο 2022), όπως πραναφέρθηκε, μετά την διάσπαση της έγγαμης συμβίωσης των γονέων τους. Από κανένα αποδεικτικό στοιχείο δεν προέκυψε ότι η μητέρα φωνάζει και δημιουργεί κλίμα έντασης μέσα στο σπίτι, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται ο ψυχισμός και η συμπεριφορά των τέκνων των διαδίκων. Για την κρίση του αυτή, το Δικαστήριο δεν επικοινώνησε με τα ανήλικα τέκνα των διαδίκων, καθώς κρίνεται ότι αυτά, ενόψει της ηλικίας τους, δεν έχουν την απαιτούμενη ωριμότητα προς τούτο και δεν είναι σε θέση να μορφώσουν και να εκφράσουν αληθινή γνώμη ως προς τις συνθήκες διαβίωσής τους και την καταλληλότητα των γονέων. Ως προς την επικοινωνία τροποποιήθηκε η πρωτόδικος και ορίστηκε : α] την πρώτη και τρίτη εβδομάδα κάθε μήνα από την Τετάρτη, μετά το πέρας του σχολικού προγράμματος των τέκνων μέχρι την Παρασκευή το πρωί, με την παράδοση των τέκνων στο σχολείο τους, β] την δεύτερη και τέταρτη Τετάρτη κάθε μήνα, μετά το πέρας του σχολικού προγράμματος των τέκνων μέχρι ώρα 20:00, οπότε και θα τα παραδίδει στην οικία της μητέρας τους, γ] την δεύτερη και τέταρτη εβδομάδα κάθε μήνα, από την Παρασκευή μετά το πέρας του σχολικού προγράμματος των τέκνων μέχρι την Δευτέρα, με την παράδοση των τέκνων στο σχολείο τους.

       Η ΜΠρΑθ 5816/2024 (Ασφ.)[25] ανέθεσε προσωρινά στη μητέρα την επιμέλεια δύο τέκνων 15,5 ετών. Η απόφαση σημειώνει ότι η μητέρα  ασκεί εν τοις πράγμασι την επιμέλεια αυτών και δη φροντίζοντας για τις καθημερινές ανάγκες τους. Λαμβάνοντας υπόψη λοιπόν το συμφέρον των ανηλίκων τέκνων και την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην καθημερινότητά τους, η οποία δε θα πρέπει να διαταραχθεί, το δικαστήριο έκρινε μη σύννομο το αίτημα της δεύτερης αίτησης για την ρύθμιση συνεπιμέλειας των τέκνων ως προς τα ζητήματα υγείας και εκπαίδευσης των τέκνων, αφού εκ του νόμου και δη του άρθρου 1519 ΑΚ οι αποφάσεις για τα εν λόγω ζητήματα λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού έστω αν μόνος ένας εξ αυτών ασκεί την επιμέλεια των τέκνων ή έχει λάβει χώρα λειτουργική κατανομή αυτής μεταξύ των γονέων. 

       Η MΠρΠατ 456/2023[26] ανέθεσε αποκλειστικά στον πατέρα την επιμέλεια ανηλίκου  15 ετών.  Η απόφαση έκρινε ότι εν προκειμένω, ο θεσμός της συνεπιμέλειας, υπό την μορφή της ημερολογιακής κατανομής της άσκησης της και της εναλλασσόμενης κατοικίας του τέκνου στην οικία του κάθε γονέα, δεν μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος του ανηλίκου, διότι η συνέχιση από τη μητέρα της ίδιας καταπιεστικής συμπεριφοράς απέναντι στον υιό της, αναμφισβήτητα θα επιδράσει αρνητικά στον ψυχισμό του με κίνδυνο να διαταράξει ουσιωδώς και μη αναστρέψιμα τη συναισθηματική του ισορροπία … Αποδεικνύεται πράγματι ότι καθ’ όλο το χρονικό διάστημα που παρέμενε στην ίδια οικία με τη μητέρα του, η τελευταία εκδήλωνε μία έντονη μικροβιοφοβία, επέπληττε διαρκώς τον ανήλικο για την όποια ακαταστασία και επέβαλε έντονες απαγορεύσεις σε αυτόν, ακόμα και για την προσωπική του υγιεινή και για την ικανοποίηση των βασικών βιοτικών του αναγκών, απαγορεύοντάς του να προσκαλεί φίλους στο σπίτι, καθώς και να επισκέπτεται τρίτα άτομα. Χαρακτηριστικό είναι ότι εξεταζόμενη η ίδια η μητέρα στο ακροατήριο, παραδέχτηκε ότι είχε απευθύνει σε αυτόν εξυβριστικές εκφράσεις. Η επικοινωνία με τη μητέρα θα γίνεται κάθε εβδομάδα, από Παρασκευή και ώρα 17.30 έως Σάββατο και ώρα 21.00.

       Η ΜΠρΛαμ 194/2023[27] ανέθεσε αποκλειστικά στον πατέρα την επιμέλεια δύο τέκνων γενν.  το 2011 και 2014, ενώ με τη συμφωνία στο συναινετικό διαζύγιο η επιμέλεια είχε ανατεθεί στη μητέρα, και με την απόφαση των ασφαλιστικών εναλλάξ ανά εβδομάδα και στους δύο γονείς. Τα παιδιά δεν ήθελαν να μένουν με τη μητέρα τους και της απέδιδαν το διαζύγιο. Το δικαστήριο διεπίστωσε σταδιακή ανάπτυξη ισχυρού δεσμού των τέκνων με τον πατέρα τους και απομάκρυνση από τη μητέρα στην οποία απέδιδαν την υπαιτιότητα για το διαζύγιο. Η ανάθεση αποκλειστικής επιμέλειας στον ενάγοντα κρίνεται κατά την απόφαση προς το αληθινό συμφέρον των τέκνων, σύμφωνα και με την εκφρασθείσα προσωπική τους γνώμη να μην διαμένουν με τη μητέρα τους.

ΙΙ. Παρατηρήσεις

       Οι παραπάνω αποφάσεις με διαφοροποιήσεις έκριναν ότι έπρεπε  η αποκλειστική επιμέλεια να ανατεθεί (κυρίως) στη μητέρα με την οποία θα διαμένουν το ή τα τέκνα. Η αποκλειστική επιμέλεια συνδέεται με τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής από αυτόν που την ασκεί. Όπως τονίζει ο ΑΠ, επελέγη η από κοινού επιμέλεια, τόσο λόγω των οξυμένων σχέσεων των διαδίκων και της αδυναμίας συνεργασίας και σύμπραξης μεταξύ τους, όσο και για την αποφυγή της κατανεμημένης επιμέλειας, λόγω της πολύ μικρής ηλικίας του ανηλίκου και της εγκατάστασης των διαδίκων σε διαφορετικές πόλεις. Συνεπώς οι οξυμένες σχέσεις ή η αδυναμία συνεργασίας είναι κατά κανόνα η αιτία αποκλεισμού της συνεπιμέλειας.

        Ένα πρόβλημα υγείας του παιδιού συνήθως επίσης οδηγεί στην ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας στη μητέρα. Η πολύ μικρή ηλικία επίσης μπορεί να είναι ένα λόγος για το ίδιο, οπότε το δικαστήριο σωστά διαφοροποίησε την επικοινωνία στα δύο ανήλικα παιδιά και δεν έδωσε διανυκτέρευση στο μικρότερο. Η παγιωμένη καθημερινότητα των παιδιών εξάλλου είναι λόγος μη αλλαγής και συνέχισης της επιμέλειας της μητέρας, δηλαδή ανάθεσης της αποκλειστικής επιμέλειας στη μητέρα. Αυτό μπορεί να έχει σχέση και με τη νομοθετική μεταβολή ως λόγου μεταρρύθμισης της ανάθεσης της επιμέλειας. Όπως τονίστηκε και παραπάνω, αυτή δεν αρκεί από μόνη της και η αλλαγή απαιτεί δικαιολογία που στηρίζεται στο συμφέρον του τέκνου.

       Η αποκλειστική επιμέλεια συνδέεται συνήθως με αυξημένη επικοινωνία ως αντίβαρο, στην οποία περιλαμβάνονται τα μισά ή και περισσότερα ανάλογα με το μήνα Σαββατοκύριακα και επιπλέον ενδιάμεσες ημέρες είτε στο Σαββατοκύριακο μη επικοινωνίας, είτε και μέσα στην εβδομάδα που καταλήγει σε αυτό. Ως προς το τελευταίο, θα μπορούσαν να διατυπωθούν επιφυλάξεις, για να μην καταλήγει η αποκλειστική επιμέλεια να γίνεται συνεπιμέλεια. Επίσης οι ενδιάμεσες ημέρες επικοινωνίας, για παράδειγμα τρία απογεύματα στη σειρά, είναι προβληματικές όταν υπάρχει απόσταση μεταξύ της διαμονής των γονέων, ακόμη και μεταξύ γειτονικών νομών. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ως προς την επικοινωνία, ότι κατά τις διακοπές ο χρόνος είναι μοιρασμένος, οπότε δεν είναι απαραίτητο να ορίζεται ένα τρίτο (πρβλ. ΑΚ 1520 § 1) για τους υπόλοιπους μήνες: με τις διακοπές φθάνει στο ένα τρίτο.                          

       Η επικοινωνία που ορίζεται για όλο το χρόνο, προφανώς δεν ισχύει για το μακρότερο διάστημα του καλοκαιριού. Για παράδειγμα, ορίζεται ότι ένας οκτάχρονος θα περνά ένα μήνα με τον πατέρα του το καλοκαίρι. Θα μπορούσε, όμως, το δικαστήριο να ορίσει ότι κατά τη διάρκεια του μηνός που είναι υπολογίσιμο διάστημα για ένα παιδί οκτώ ετών και μάλιστα με καρδιολογικό πρόβλημα, η μητέρα θα επικοινωνεί με το τέκνο και να προσδιορίσει την επικοινωνία αυτή.

       Ερωτάται αν επιτρέπεται λειτουργική κατανομή και στα σημαντικά ζητήματα της ΑΚ 1519, π.χ. να αποφασίζει ο ένας γονέας για ζητήματα υγείας. Καταρχάς η λειτουργική κατανομή είναι δυνατή, στο πλαίσιο της ΑΚ 1514 § 3 περ. α, διότι το δικαστήριο μπορεί να κατανείμει την επιμέλεια και να εξειδικεύσει την άσκησή της. Έτσι το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει στον ένα γονέα εκπαιδευτικά ζητήματα και στον άλλο να ασχολείται ιδίως με τα θέματα υγείας του ανηλίκου. Δεν μπορεί όμως να φθάσει με την λειτουργική κατανομή να ρυθμίζει εκ των προτέρων και τα σημαντικά ζητήματα της ΑΚ 1519, όπως είναι τα θέματα εκπαίδευσης, που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του ανηλίκου. Βεβαίως η δικαστική επίλυση της διαφωνίας των γονέων (ΑΚ 1512 σε συνδ. 1519 § 1 εδ. 2) είναι δυσλειτουργική, αλλά μπορεί και αυτό να  συντελέσει στην  ανεύρεση κοινά αποδεκτής επίλυσης. 

       Δεν είναι πολύ συχνή η ανάθεση της επιμέλειας αποκλειστικώς στον πατέρα και συνδυάζεται με μία όχι τόσο καλή σχέση των ανηλίκων με τη μητέρα τους. 

       Γενικώς η αποκλειστική επιμέλεια που συνδέεται με αυξημένη επικοινωνία (όχι όμως τόση που να σημαίνει ισόχρονη κατανομή) και συναπόφαση σε σημαντικά ζητήματα (ΑΚ 1519) είναι μάλλον ευεργετική για το ανήλικο τέκνο.

Ε. Τέκνα γεννημένα εκτός γάμου

Ι. Νομολογία

       Η ΕφΠειρ 89/2025[28]  έκρινε την εξής υπόθεση: Ο αιτών πατέρας ζήτησε την ανάκληση - μεταρρύθμιση της απόφασης ασφαλιστικών μέτρων και την ανάθεσης της επιμέλειας προσωρινώς στον ίδιο, άλλως από κοινού άσκηση με εναλλασσόμενη κατοικία, άλλως λειτουργική κατάτμηση της επιμέλειας, και την άσκηση αποκλειστικώς από τον ίδιο τον αιτούντα συγκεκριμένων τομέων της επιμέλειας,, όπως της μόρφωσης, της υγείας και της εκπαίδευσης. Όπως προκύπτει από την απόφαση, υπήρχε έντονη αντιδικία των γονέων και σύγκρουση της μητέρας με την ανήλικη κόρη. Με την απόφαση ασφαλιστικών μέτρων είχε ανατεθεί η επιμέλεια στη μητέρα τέκνου εκτός γάμου που έχει γεννηθεί το 2010 και το ίδιο έπραξε και η οριστική απόφαση. Εναντίον της τελευταίας ασκήθηκε έφεση και ζητήθηκε η ανάκληση των ασφαλιστικών μέτρων από το Δικαστήριο, στο οποίο εκκρεμούσε η έφεση κατά της οριστικής απόφασης. Το Εφετείο λαμβάνοντας υπόψη το συμφέρον του τέκνου και την έλλειψη συνδρομής επείγουσας περίπτωσης πιθανολογεί ότι δεν είναι προς το συμφέρον της ανήλικης η μεταρρύθμιση του τρόπου άσκησης της προσωρινής επιμέλειας, δεδομένου και του ότι τα θέματα αυτά θα συζητηθούν στο πλαίσιο της εκκρεμούς εφέσεως[29].

       Η ΕφΑθ 2761/2024[30] απέρριψε την έφεση εναντίον της απόφασης ΜΠρΑθ 9300/2022. Η πρωτόδικος είχε αναθέσει την αποκλειστική επιμέλεια στη μητέρα τέκνουεκουσίως αναγνωρισθέντος (γενν. 2020) και όρισε το κύριο όνομα του παιδιού αίροντας τη διαφωνία των γονέων. Ας σημειωθεί ότι οι διάδικοι δεν μένουν μαζί από τότε που το παιδί είναι τριών μηνών. Το Εφετείο συμφώνησε με τον πρώτο βαθμό.

       Η ΜΠρΘ 7991/2023[31] ανέθεσε την επιμέλεια τέκνου γεννημένου εκτός γάμου ηλικίας 5,5 ετών αποκλειστικά στη μητέρα (Θεσσαλονίκη), ενώ ο πατέρας κατοικεί στην Αττική και καθόρισε την επικοινωνία μαζί του. Είχε προηγηθεί έντονη αντιδικία ως προς το αγοράκι. Το δικαστήριο έλαβε υπόψη μεταξύ των άλλων και την έντονη επαγγελματική απασχόληση του πατέρα, αλλά και το ότι ο ανήλικος μένει με τη μητέρα και τη γιαγιά του στη Θεσσαλονίκη εδώ και αρκετό καιρό και ότι η αλλαγή δεν θα είναι προς το συμφέρον του. Το δικαστήριο τονίζει : Η επιτυχής λειτουργία της συνεπιμέλειας ανηλίκου τέκνου και από τους δύο γονείς του σε όλες τις επιμέρους πτυχές της επιμέλειας προϋποθέτει ένα ελάχιστο επίπεδο αλληλοκατανόησης στις σχέσεις των γονέων και επομένως η επιλογή της συνεπιμέλειας, προκρίνεται όταν οι τελευταίοι εμφανίζονται πρόθυμοι να επικοινωνούν μεταξύ τους αρμονικά και να συνεργάζονται, προκειμένου να λάβουν από κοινού τις αποφάσεις που αφορούν στο πρόσωπό τους, πρόθεση η οποία εν προκειμένω δεν αποδείχθηκε, το παρόν Δικαστήριο κρίνει ότι στην ένδικη περίπτωση δεν πρέπει η επιμέλεια του ανηλίκου να ανατεθεί από κοινού στους διαδίκους γονείς (ούτε με τη μορφή της χρονικής ή λειτουργικής κατανομής, με ή χωρίς εναλασσόμενη διαμονή), αλλά να εξακολουθήσει να ασκείται αποκλειστικά από την εναγόμενη μητέρα, με την οποία ο ανήλικος θα διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Η παρέκκλιση από τον κανόνα του άρθρου 1513 εδ. α΄  ΑΚ επιβάλλεται εν προκειμένω από το συμφέρον του ανηλίκου. Τυχόν ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου από κοινού στους διαδίκους γονείς θα οδηγούσε πρακτικά σε αδυναμία λήψης υπεύθυνων και σταθερών αποφάσεων για το πρόσωπό του και εν τέλει θα προσέκρουε στο βέλτιστο συμφέρον του, όπως αυτό υπαγορεύεται από τις βιοτικές και ψυχικές της ανάγκες του. Σε κάθε δε περίπτωση, ουδείς εμποδίζει τους διαδίκους γονείς να επανακαθορίσουν στο μέλλον τη συμπεριφορά τους και, χωρίς δικαστική παρέμβαση, να συνεργαστούν αμφότεροι με ψυχραιμία και ωριμότητα για την από κοινού άσκηση της επιμέλειας του τέκνου τους.

ΙΙ. Παρατηρήσεις

       Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις προηγήθηκε εκούσια αναγνώριση, άρα δεν υπήρχε αντιδικία του πατέρα, στην οποία κατά την ΑΚ 1515 § 2 δεν υπάρχει η συνεπιμέλεια και ο πατέρας δεν ασκεί γονική μέριμνα. Μπορεί όμως το δικαστήριο να αποφασίσει διαφορετικά μετά από αίτηση του πατέρα, αν επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. Συνεπώς στις παραπάνω περιπτώσεις ισχύει η αυτοδίκαιη συνεπιμέλεια με τη νέα ΑΚ 1515 § 1 και η δυνατότητα του δικαστηρίου να αποφασίσει διαφορετικά, όπως και όταν υπάρχει διάσταση ή διαζύγιο. Δηλαδή επειδή δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για την επιμέλεια ο πατέρας που αντιδίκησε στην αναγνώριση της πατρότητας, αυτός  θα ασκήσει επιμέλεια μόνον αν το ζητήσει και το δικαστήριο δεχθεί ότι συμφέρει στον εκτός γάμου ανήλικο. Δεν εντοπίστηκε, όπως τονίστηκε, τέτοια περίπτωση, δηλαδή  αντιδικίας για την επιμέλεια με τον πατέρα που αντιδίκησε στην αναγνώριση.

       Μια δεύτερη παρατήρηση αναφέρεται στις συνθήκες των γονέων που ζουν χωριστά χωρίς να έχουν συνάψει ποτέ γάμο ή σύμφωνο. Δεν φαίνεται να έχουν συνάψει πριν ή μετά από το χωρισμό τους γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης. Με άλλα λόγια δεν πρόκειται για τον πατέρα που έχει τη δική του οικογένεια και έχει αποκτήσει ένα εκτός γάμου τέκνο από εξώγαμη σχέση. Ενδιαφέρεται έντονα για το εκτός γάμου τέκνο και αντιδικεί έντονα. Το τέκνο είναι κέντρο της ζωής του.

       Οι περισσότερες αποφάσεις αποφασίζουν υπέρ της αποκλειστικής επιμέλειας της μητέρας με την οποία διαμένει το τέκνο, δεν επιθυμούν να αναστατώσουν το τέκνο ή αναγνωρίζουν ότι λείπουν οι προϋποθέσεις αλληλοκατανόησης που απαιτούνται για την από κοινού άσκηση της επιμέλειας.

ΣΤ. Και πάλι ο λόγος στην επικοινωνία

 Ι. Η νομολογία

       Η ΕφΑνατΚρ 255/2024[32], απέρριψε την έφεση ως προς την επιμέλεια κατά της απόφασης του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου που ανέθετε αποκλειστικά στη μητέρα την επιμέλεια δύο παιδιών γενν. το 2018 και 2017 και κατά την πρώτη συζήτηση ηλικίας 4 και 5 ετών. Τα παιδιά διαμένουν στη Θεσσαλία με τη μητέρα, ενώ ο πατέρας στο Λασήθι. Δέχθηκε όμως την έφεση ως προς την επικοινωνία. Η απόφαση τονίζει : Επικρατέστερη η άποψη πως πρόκειται για μαχητό τεκμήριο έναντι του οποίου το ίδιο το δικαστήριο και όχι οι διάδικοι δύναται να διαφοροποιηθεί συνεκτιμώντας αυτεπαγγέλτως όλο το αποδεικτικό υλικό και επιλέγοντας την κατάλληλη ρύθμιση του δικαιώματος επικοινωνίας γονέα και τέκνου με βάση το συμφέρον του τελευταίου. Κατά τη διάρκεια του έτους η βασική ρύθμιση είναι το δεύτερο και τέταρτο Σαββατοκύριακο κάθε μήνα, από ώρα 17:00 της Παρασκευής έως ώρα 17:00 της Κυριακής. Κατά τις διακοπές των εορτών ο χρόνος είναι μοιρασμένος. Εντύπωση προκαλεί η ρύθμιση των θερινών διακοπών διότι δεν είναι οι ίδιες ημέρες κάθε χρόνο: Στις θερινές διακοπές, κατά τα μονά έτη από την 16η Ιουνίου ώρα 10.00 έως την 10η Αυγούστου ώρα 20.00, κατά δε τα ζυγά έτη από την 20η Ιουλίου ώρα 10.00 έως την 31η Αυγούστου ώρα 20.00. Τα διαστήματα αυτά η εναγομένη μητέρα θα έχει το δικαίωμα επικοινωνίας με τα ανήλικα τέκνα της, τηλεφωνικώς ή μέσω βιντεοκλήσης ή άλλων διαδικτυακών εφαρμογών.

       Η ΜΠρΧαλκ 180/2024[33] ασχολήθηκε με αγωγή μητέρας που ασκεί επιμέλεια βάσει συναινετικού διαζυγίου στην ανήλικη θυγατέρα, που γεννήθηκε το 2010. Ο πατέρας μιλούσε υβριστικά κατά την επικοινωνία και για την απούσα μητέρα και προς τη θυγατέρα και η μητέρα ζήτησε να αποκλεισθεί η διά ζώσης επικοινωνία. Ζήτησε ακόμη να απόσχει από κάθε προσβολή της προσωπικότητας της ενάγουσας και του τέκνου τους και, ειδικότερα, όπως απαγορευθεί να προσεγγίζει την ενάγουσα ή να επικοινωνεί μαζί της καθ’ οιονδήποτε τρόπο, με την απειλή χρηματικής ποινής. Τέλος ζήτησε να υποχρεωθεί ο εναγόμενος να παρακολουθήσει ειδικό πρόγραμμα συνεδριών με ψυχολόγο. Το δικαστήριο όρισε ότι η επικοινωνία του εναγομένου με την ανήλικη θυγατέρα του,  η οποία γεννήθηκε στις 6/3/2010, θα πραγματοποιείται σε ημερήσια βάση αποκλειστικά μέσω τηλεφώνου και οπτικοακουστικών κλήσεων, καθώς και μέσω σύγχρονων τεχνολογικών μέσων ( λ.χ. SKYPE, VIBER, MESSENGER κ.τ.λ.) και για χρονικό διάστημα που δεν θα υπερβαίνει τα είκοσι λεπτά ανά ημέρα, παρέπεμψε την προσβολή της προσωπικότητας στο πολυμελές πρωτοδικείο και έκρινε μη νόμιμο το αγωγικό αίτημα περί υποχρέωσης του εναγομένου να παρακολουθήσει ειδικό πρόγραμμα συνεδριών με ψυχολόγο, προς μελλοντική βελτίωση της συμπεριφοράς του, το οποίο δεν στηρίζεται στο νόμο, όταν τη ρύθμιση της επικοινωνίας δεν την ζητεί ο ίδιος πατέρας, αλλά η μητέρα.

ΙΙ. Παρατηρήσεις           

       Με την επικοινωνία ασχολούνται οι περισσότερες από τις εξεταζόμενες αποφάσεις. Εδώ κρίθηκε χρήσιμο να εξετασθούν ξεχωριστά οι δύο παραπάνω αποφάσεις. Ορθά τονίζει η πρώτη απόφαση την αυτεπάγγελτη ρύθμιση της επικοινωνίας. Σε αυτό συνηγορεί όχι μόνον το συμφέρον του τέκνου, αλλά και το γράμμα της νέας ΑΚ 1520: ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας. Η διατύπωση αυτή του νέου άρθρου αντιπαραβάλλεται διαζευκτικώς προς το αίτημα του γονέα, άρα περιλαμβάνει και τη δυνατότητα του δικαστηρίου να ρυθμίσει ex officio την επικοινωνία  διαφορετικά, όταν επιβάλλεται από το συμφέρον του ανηλίκου[34].

       Η δεύτερη δείχνει ότι το δικαστήριο για σοβαρούς λόγους μπορεί μέχρι και να αποκλείσει την διά ζώσης επικοινωνία. Πρέπει όντως να έχει τη δυνατότητα το δικαστήριο να αποκλείσει την διά ζώσης επικοινωνία, αν και αυτό καταρχάς είναι αντίθετο προς το γράμμα της ΑΚ 1520 § 1 εδ. 1). Η ρύθμιση με αίτημα  του μη δικαιούχου επικοινωνίας γονέα πρέπει επίσης να επικροτηθεί[35]. 

Ζ. Τελικές παρατηρήσεις

       Καταβλήθηκε προσπάθεια να παρουσιασθούν εντελώς πρόσφατες αποφάσεις σχετικές με την ανάθεση της επιμέλειας στην ελληνική νομολογία. Οι γονείς καταφεύγουν στο δικαστήριο επειδή δεν συμφωνούν με τη συνεπιμέλεια που ο ν. 4800/2021 επεδίωξε να εισαγάγει ή μάλλον να διακηρύξει πανηγυρικά. Το δικαστήριο έχει ευτυχώς ευρείες αρμοδιότητες, με γνώμονα πάντοτε ό,τι συμφέρει καλύτερα στον ανήλικο. Θετικό είναι ότι καμία μορφή άσκησης της επιμέλειας δεν είναι μονόπλευρη ή απόλυτη ή εντελώς αρνητική. Η αποκλειστική επιμέλεια του ενός γονέα που ενισχύει τη σταθερότητα στον ανήλικο συνδυάζεται με αυξημένη επικοινωνία που επιτρέπει τη συμμετοχή του άλλου γονέα και την οποία μπορεί να καθορίζει και αυτεπαγγέλτως το δικαστήριο.  Είναι ορθό ότι συναντάται στις περισσότερες περιπτώσεις. Η εναλλασσόμενη κατοικία που προξενεί ευλόγως πολλές επιφυλάξεις λόγω της συχνής εναλλαγής στη σταθερότητα  και καθημερινότητα του ανηλίκου μπορεί να λειτουργήσει θετικά ως προς την συμμετοχή των γονέων στην καθημερινότητα του παιδιού. Η συμφωνία των γονέων είναι ευκτέα με τον όρο ότι τελεί υπό τον έλεγχο του δικαστηρίου.

       Με μια λέξη: Ιδανική ανάθεση της επιμέλειας δεν υπάρχει. Υπάρχει ανάθεση της επιμέλειας στον καταλληλότερο γονέα ή και στους εξίσου καταλλήλους γονείς, που προτάσσει τον ανήλικο και όχι τις αντιδικίες, τον εγωϊσμό και τα συμφέροντα των γονέων. 

* Επισημαίνουμε ότι στο τεύχος Μαΐου 2022, έχει δημοσιευθεί μελέτη της ιδίας συγγραφέως με τίτλο “Ο ν. 4800/2021 για τη συνεπιμέλεια ένα χρόνο μετά: κριτικός διάλογος με τη νομολογία μας”, στην σ. 809 επ.

[1]. ΤΝΠ Νόμος.

[2]. Λέκκας, Η επιμέλεια του παιδιού κατά τον Αστικό Κώδικα, 2021, § 6 αριθ. 488 επ., Κουνουγέρη -Μανωλεδάκη,  ΟικΔ 9η έκδ. (2024) αριθ. 1261 επ., Γεωργιάδης, ΟικΔ, 3η έκδ. (2022) § 30 αριθ. 56.

[3]. ΤΝΠ Νόμος.

[4]. ΤΝΠ Νόμος.

[5]. ΤΝΠ Νόμος.

[6]. ΤΝΠ Νόμος.

[7]. ΤΝΠ Νόμος.

[8]. ΤΝΠ Νόμος.

[9]. ΤΝΠ Νόμος.

[10]. ΤΝΠ Νόμος.

[11]. Παντελίδου, Ο ν. 4800/2021 για τη συνεπιμέλεια ένα χρόνο μετά: κριτικός διάλογος με τη νομολογία μας, ΝοΒ 2022. 809 επ., 816.

[12]. ΤΝΠ Νόμος.

[13]. ΤΝΠ Νόμος.

[14]. ΤΝΠ Νόμος.

[15]. ΤΝΠ Νόμος.

[16]. ΤΝΠ Νόμος.

[17]. ΤΝΠ Νόμος.

[18]. ΤΝΠ Νόμος.

[19]. ΤΝΠ Νόμος.

[20]. ΤΝΠ Νόμος

[21]. ΤΝΠ Νόμος

[22]. ΤΝΠ Νόμος

[23]. ΤΝΠ Νόμος

[24]. ΤΝΠ Νόμος

[25]. ΤΝΠ Νόμος

[26]. ΤΝΠ Νόμος..

[27]. ΤΝΠ Νόμος.

[28]. ΤΝΠ Νόμος.

[29]. Η αίτηση ανάκλησης υποβάλλεται στο Εφετείο στο οποίο εκκρεμεί η έφεση κατά της οριστικής απόφασης (ΚΠολΔ 698 § 2). 

[30]. ΤΝΠ Νόμος.

[31]. ΤΝΠ Νόμος.

[32]. ΤΝΠ Νόμος.

[33]. ΤΝΠ Νόμος.

[34]. Παντελίδου, Ο ν. 4800/2021 για τη συνεπιμέλεια ένα χρόνο μετά: κριτικός διάλογος με τη νομολογία μας, ΝοΒ 2022. 809 επ.

[35]. Παντελίδου, ό.π. σ. 821.