Οι πρόσφατες νομολογιακές εξελίξεις στη γονική μέριμνα

Ιωάννη Βαλμαντώνη 

Εφέτη 

Α. Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας1

Με το ν. 4800/2021 καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας ως νόμιμο σύστημα η κοινή γονική μέριμνα, μετά το χωρισμό των γονέων, κατά το πρότυπο των σύγχρονων νομοθεσιών και των πορισμάτων επιστημονικών ερευνών2. Η διάσταση των γονέων δεν πρέπει να μεταβάλει τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας του ανηλίκου τέκνου, η οποία πρέπει να ασκείται από κοινού και από τους δύο γονείς, καθόσον βασικός σκοπός είναι η ψυχική υγεία του ανήλικου τέκνου, η ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό περιβάλλον και η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του3. Αναβαθμίζεται έτσι η από κοινού και εξίσου άσκηση της επιμέλειας μετά το χωρισμό, από απλή δυνατότητα του δικαστηρίου που έβρισκε ελάχιστη πρακτική εφαρμογή λόγω της εξάρτησής της από τη συμφωνία των γονέων, σε νομικό κανόνα4, ο οποίος έχει καταρχήν το προβάδισμα έναντι οιασδήποτε άλλης σχετικής διευθέτησης. Το ότι οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν «εξίσου» τη γονική μέριμνα, κατά την πάγια νομολογία5 έχει την έννοια της ισότιμης συμβολής των δύο γονέων στην άσκησή της και όχι της ισόχρονης παρουσίας. Κοινή γονική ευθύνη δεν σημαίνει ίση κατανομή του χρόνου και ούτε οδηγεί αυτοδίκαια σε εναλλασσόμενη κατοικία, η οποία αποτελεί μία από τις δυνατότητες του δικαστηρίου. 

Το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου προτάσσει να ανατρέφεται και από τους δύο γονείς του και να διατηρεί ισόρροπες σχέσεις με αμφότερους, μετά τη διάσταση. Και τούτο διότι σύμφωνα με την 1511 § 2 ΑΚ, το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, στο οποίο πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, εξυπηρετείται ιδίως (χωρίς καμία ιεράρχηση) από: α) την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη φροντίδα του και β) την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του και ανάπτυξη στενού δεσμού με καθένα από αυτούς. Έτσι το ΕΔΔΑ, με την απόφαση Π. κατά Ελλάδος της 30.6.20226 έκρινε την προϊσχύουσα ρύθμιση του άρθρου 1515 ΑΚ, που αφορά τα τέκνα χωρίς γάμο των γονέων τους, αντίθετη προς τα άρθρα 8 και 14 της ΕΣΔΑ, με το σκεπτικό ότι τα εθνικά δικαστήρια απέρριψαν για τυπικούς λόγους την αίτηση του προσφεύγοντος πατέρα που αντιδίκησε στην αναγνώριση της πατρότητας, επειδή αποκλειόταν από το νόμο να αιτηθεί την κοινή άσκησή της και δεν εξέτασαν στην ουσία αν η επιλογή της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας εξυπηρετούσε το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου7. Επίσης καθοριστικό για τη ΜΕφΘ 159/20228 θεωρήθηκε το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου αναφορικά με την αναγνώριση αγγλικής απόφασης ρύθμισης επιμέλειας τέκνου ομόφυλης οικογένειας η οποία έγινε δεκτή (πριν την ισχύ του ν. 5089/2024), εφόσον το τέκνο είχε διαμορφώσει σχέσεις με τους ομόφυλους γονείς του, που, εάν διαταραχθούν, θα θίξουν καίρια το ψυχικό του κόσμο και την ομαλή ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. 

Β. Η αποκλειστική επιμέλεια

Η τελολογική και συστηματική ανάλυση της 1514§3 ΑΚ οδηγεί στην ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Η δυνατότητα αυτή του δικαστηρίου αναγράφεται τρίτη κατά σειρά, ενώ κατά το προϊσχύον δίκαιο οριζόταν ως πρώτη επιλογή9. Πρόκειται δηλαδή για ύστατη κρίση (last resort), στην οποία θα προσφύγει ο δικαστής, αν διαγνώσει ότι δεν συντρέχει ηπιότερη λύση και έχουν εξαντληθεί όλες οι υπόλοιπες επιλογές10. Η καταλληλότητα του ενός γονέα να αναλάβει την άσκηση της επιμέλειας δεν αποτελεί ταυτόχρονα και ένδειξη ακαταλληλότητας του άλλου. Κανόνας είναι η διατήρηση της συμμετοχής και η ενεργητική παρουσία και των δύο γονέων στην ανατροφή του παιδιού, γιατί το τελευταίο δεν χρειάζεται μόνο τον καλύτερο από αυτούς. Σύμφωνα με την ΑΠ 1141/202411, για την έξοδο από τον κανόνα της συνεπιμέλειας και την ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας στον ένα γονέα δεν αρκεί πλέον να θεωρηθεί ότι ο ένας εξ αυτών είναι η «καλύτερη λύση» για το παιδί, αλλά απαιτούνται συγκεκριμένες εξαιρετικές αρνητικές περιστάσεις.

Συγκεκριμένα κατά την κρατούσα άποψη12, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την αποκλειστική επιμέλεια σε ένα γονέα, όταν συντρέχει σπουδαίος λόγος, που εγκυμονεί κινδύνους για το παιδί, όπως στις περιπτώσεις κακοποιητικού, ψυχικά διαταραγμένου και παντελώς αδιάφορου γονέα ή αν συντρέξει πραγματική αδυναμία άσκησης της συνεπιμέλειας από τον ένα γονέα, λ.χ. λόγω της μόνιμης μετεγκατάστασης του παιδιού σε άλλη πόλη ή χώρα, που μόνο κατ' επίφαση θα επέτρεπε την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του. Η άποψη αυτή ως προς τη δεύτερη προϋπόθεση δεν είναι αναντίρρητη στο διεθνή χώρο. Στη σημερινή εποχή, η συνεπιμέλεια διευκολύνεται από τα σύγχρονα μέσα που εξαφανίζουν ή μειώνουν στο ελάχιστο τις γεωγραφικές αποστάσεις13. Η έλλειψη γειτνίασης μπορεί να επηρεάσει μόνο τη ρύθμιση επικοινωνίας του γονέα με το παιδί, όχι όμως τη λήψη κοινών αποφάσεων. Συνεπώς η μεγάλη γεωγραφική απόσταση των κατοικιών μεταξύ των γονέων δεν συνιστά εμπόδιο για την εφαρμογή της κοινής γονικής μέριμνας14.

Πρόσφατα υπήρξε μια ορθή μεταστροφή της νομολογίας του Ακυρωτικού ως προς το ευαίσθητο ζήτημα της έλλειψης συνεργασίας μεταξύ των γονέων αναφορικά με την ανάθεση της συνεπιμέλειας και της χρονικής κατανομής της γονικής μέριμνας15. Σύμφωνα με την ΑΠ 78/ 202316, το συμφέρον του ανήλικου τέκνου δύναται να επιβάλει τη συμβίωση με αμφότερους τους γονείς υπό τη μορφή της χρονικής (ή εναλλασσόμενης) κατανομής της επιμέλειας, εφόσον έτσι προκαλείται η μικρότερη δυνατή διατάραξη του τρόπου ζωής του. Η έλλειψη συνεργασίας των γονέων δεν πρέπει να συνιστά εμπόδιο επιλογής της χρονικής κατανομής της επιμέλειας. Ομοίως με την ΑΠ 1141/202417 κρίθηκε ότι οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ των γονέων δεν είναι επαρκής λόγος, ώστε να μην ασκείται καθόλου επιμέλεια από τον πατέρα, ούτε καν στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης του ανηλίκου, καθόσον η σύμπραξη των γονέων και η συνεργασία τους, μόνο επωφελής μπορεί να είναι για το παιδί, με εξαίρεση τις περιπτώσεις παντελώς αδιάφορων ή κακοποιητικών γονέων. Το κριτήριο της έλλειψης συνεργασίας των γονέων κατακρίνεται ότι ωθεί το γονέα που επιθυμεί την αποκλειστική επιμέλεια να μην είναι συνεργάσιμος και να προκαλεί την αντιδικία18. Επιπλέον η υιοθέτηση διαφορετικής άποψης θα καθιστούσε δυσχερή την υιοθέτηση του κανόνα της από κοινού και εξίσου άσκησης της γονικής μέριμνας19. Συναφής είναι και η ΕΔΔΑ, Φουρκιώτης κατά Ελλάδος της 16.6.201620, κατά την οποία η έλλειψη συνεργασίας των γονέων δεν απαλλάσσει τις εθνικές αρχές από τη χρήση όλων των μέτρων, που θα επιτρέψουν τη διατήρηση του οικογενειακού δεσμού. 

Γ. Η συναπόφαση των γονέων

Η συναπόφαση των γονέων κατ’ άρθρο 1519 § 1 ΑΚ αποτελεί το πλέον ουσιαστικό στοιχείο της άσκησης της κοινής επιμέλειας21. Οι αποφάσεις για την ονοματοδοσία του τέκνου, το θρήσκευμα, τα ζητήματα της υγείας του, εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα, καθώς και για θέματα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του, λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού, ακόμη και όταν η επιμέλεια ασκείται από τον έναν γονέα22. Και τούτο διότι σημαντικός παράγοντας για τη ψυχική ισορροπία και φυσιολογική εξέλιξη του παιδιού είναι η αίσθηση συνέχειας στη ζωή του. Είναι σημαντικό για τους γονείς να αντιληφθούν ότι παίρνουν διαζύγιο από τον έτερο σύζυγο και όχι από την οικογένειά τους. Συνεπώς αμφότεροι οι γονείς παρά το χωρισμό συνυπάρχουν από κοινού και παίρνουν αποφάσεις για τα σημαντικά ζητήματα του τέκνου. 

Η προσφυγή στο δικαστήριο κατ’ άρθρο 1512 ΑΚ, σε περίπτωση διαφωνίας κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας επιβάλλεται για σημαντικά, συγκεκριμένα και ατομικά προσδιορισμένα ζητήματα23. Έντονη αντιδικία παρατηρείται ό­ταν ανακύπτει ζήτημα ονοματοδοσίας του τέκνου. Κατά μια άποψη, το κύριο όνομα που πρέπει να δοθεί από το δικαστήριο πρέπει να είναι ένα και μοναδικό από τα προτεινόμενα (που σύμφωνα με το έθιμο προέρχεται ιδίως από τα ονόματα των παππούδων και γιαγιάδων, είτε της πατρικής, είτε της μητρικής γραμμής), διότι δεν δημιουργεί σύγχυση στην ταυτότητα του τέκνου24. Σύμφωνα με διαφορετική ά­ποψη προκρίνεται το διπλό όνομα, για λόγους ισότητας των δυο φύλων, καθόσον συγκεντρώνει την εύνοια της πατρικής και της μητρικής οικογένειας, υπό την προϋπόθεση τα ονόματα αυτά να μην απάδουν προς τις παραδόσεις του λαού μας25. Πρόσφατα εμφανίστηκε στη νομολογία και η περίπτωση που επιλέγεται ένα τρίτο όνομα, πέραν από τα προτεινόμενα, όταν εκτιμάται από το Δικαστήριο ότι η αποδοχή της άποψης των γονέων εμπεριέχει τον κίνδυνο να επιτείνει τη μεταξύ τους ένταση26. Τη λύση αυτή υιοθέτησε η ΜΕφΔ 60/202327, που επέλεξε ένα από τα ονόματα που τιμά η ελληνική εκκλησία την ημέρα γέννησης του τέκνου (συγκεκριμένα το όνομα Μελιτινή), η χρήση του οποίου κρίθηκε ότι θα θέσει τέρμα στην επιβλαβή για το παιδί συγκρουσιακή κατάσταση. Συμπερασματικά, η επιλογή μεταξύ των τριών αυτών τάσεων από το Δικαστήριο, πρέπει να αποβλέπει στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου και εξαρτάται από τα πραγματικά περιστατικά της κάθε υπόθεσης. 

Αναφορικά με το αμφιλεγόμενο ζήτημα του εμβολιασμού, αν και έχει υποστηριχθεί από μέρος της θεωρίας28 ότι πρέπει να γίνεται διάκριση ανάμεσα στον υποχρεωτικό εμβολιασμό, που ανήκει στις συνήθεις πράξεις επιμέλειας και τον προαιρετικό εμβολιασμό, ο οποίος αποφασίζεται από κοινού και από τους δύο γονείς, κατά την κρατούσα πλέον γνώμη29, εμπίπτει στις σημαντικές πράξεις της επιμέλειας του ανηλίκου, διότι συνιστά σοβαρή επέμβαση στη σωματική και ψυχική ακεραιότητα του ατόμου. Πρόσφατα η ΜΕφΑθ 862/202530 επέλυσε τη διαφωνία των διαδίκων ως προς το ζήτημα του εμβολιασμού ενός παιδιού που είχε ήδη συμπληρώσει τα επτά έτη χωρίς να έχει εμβολιασθεί λόγω της σθεναρής αντίστασης της μητέρας του και επέτρεψε στον ενάγοντα πατέρα, να προβεί ο ίδιος και χωρίς τη συναίνεσή της, σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες για τον εμβολιασμό του ανηλίκου σε Δημόσιο Νοσοκομείο, αφού προηγηθεί η εξέτασή του, προκειμένου να καταρτιστεί ποια είναι τα απαραίτητα και ποιο είναι το καταλληλότερο χρονοδιάγραμμα για να γίνουν τα προβλεπόμενα στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού των παιδιών της ηλικίας του εμβόλια. 

Δ. Το φαινόμενο των ψευδών καταγγελιών

Το φαινόμενο των ψευδών καταγγελιών για άσκηση βίας ή ακόμη και για σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών (συνήθως σε βάρος του πατέρα), παρατηρείται στην πράξη και συνιστά τακτική γονικής αποξένωσης. Για την αναστροφή της επιμέλειας του ανηλίκου ο δικαστής καλείται να εξακριβώσει την ύπαρξη επιζήμιας για τον ανήλικο συμπεριφοράς. Σύμφωνα με την ΑΠ 1758/202231 η κατ’ επανάληψη παρεμπόδιση εκ μέρους της μητέρας της επικοινωνίας της ανήλικης με τον πατέρα σε συνδυασμό με την αβασιμότητα των αποδιδόμενων στον τελευταίο ασελγών πράξεων, δεν συνεπάγεται αυτόματα κατά το άρθρο 1532 ΑΚ, την αφαίρεση της επιμέλειας από την ίδια ως τιμωρία για την παράνομη αυτή ενέργειά της, δεδομένου ότι, η ανήλικη δεν επιθυμεί να έχει ούτε καν επικοινωνία με τον πατέρα, γεγονός που υποχρέωσε το δικάσαν Εφετείο να ορίσει ότι κατά την επικοινωνία αυτή θα παρίσταται και παιδοψυχολόγος, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αποκατάσταση των σχέσεών τους. 

Σε διαφορετική κρίση κατέληξε η ΑΠ 1473/ 202132, κατά την οποία η εργαλειοποίηση και η χρησιμοποίηση ενός ανήλικου τέκνου για την επιδίωξη αλλότριων σκοπών, καθώς και η υποβολή στον ανήλικο, εκ μέρους της μητέρας, ανύπαρκτων περιστατικών σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης από τον πατέρα και τους συγγενείς του, συνιστά κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, η οποία έγκειται στο ότι αποπειράθηκε τη διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα (πατέρα) και την οικογένειά του και την πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του παιδιού με αυτούς. Ομοίως, με την ΜΠρΑθ 5267/202433 κρίθηκε ότι πρέ­πει να ανατεθεί οριστικά η άσκηση της επιμέλειας του τέκνου αποκλειστικά στον πατέρα, καθόσον αποδείχθηκε ότι οι καταγγελίες περί κακοποίησης του τέκνου από τον τελευταίο είναι ψευδείς και έγιναν με αποκλειστικό σκοπό να διακοπεί η επικοινωνία του με το τέκνο σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η μητέρα μη συμμορφούμενη με καμία από τις δικαστικές αποφάσεις, παρεμποδίζει την επικοινωνία του πατέρα με το τέκνο και επιδιώκει να διαταράξει τη συναισθηματική σχέση μεταξύ τους, γεγονός που συνιστά κακή άσκηση της γονικής μέριμνας. 

Ε. Καταδικαστικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ

Τo ΕΔΔΑ έχει επανειλημμένα με τρεις καταδικαστικές αποφάσεις κατά της Ελλάδας34 τονίσει τη σημασία του δικαιώματος του γονέα να έχει πρόσβαση στο σύνολο των πληροφοριών που έχουν στη διάθεσή τους τα εθνικά δικαστήρια και αφορούν κρίσιμα στοιχεία για το παιδί, όπως είναι οι παιδοψυχιατρικές γνωματεύσεις και οι εκθέσεις κοινωνικής έρευνας. Παρά την ΕγκΕισΑΠ 1/202135 που επισημαίνει ότι καθένας από τους γονείς, σε περίπτωση αντιδικίας, έχει ειδικότερο δικαίωμα που απορρέει από το άρθρο 8 ΕΣΔΑ (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής), να λαμβάνει αντίγραφα των εκθέσεων που συντάσσονται από τις κοινωνικές υπηρεσίες, η Εισαγγελία Ανηλίκων συνεχίζει να μην ικανοποιεί αιτήματα των γονέων περί λήψης αντιγράφων των παιδοψυχιατρικών γνωματεύσεων36. Για το λόγο αυτό, η ΜΕφΑθ 4564/202437, επικαλούμενη την προαναφερόμενη νομολογία του ΕΔΔΑ, απέρριψε ως αποδεικτικό στοιχείο τον κοινωνικό φάκελο που είχε σχηματισθεί στην Εισαγγελία Ανηλίκων Αθηνών, τον οποίο δεν είχαν λάβει γνώση οι διάδικοι παρά τις αλλεπάλληλες αιτήσεις τους, διότι παραβιάζεται το δικαίωμα ακροάσεως, που κατοχυρώνεται στα άρθρα 6 ΕΣΔΑ, 20 Σ και 110 ΚΠολΔ και προβλέπει το δικαίωμα του διαδίκου να λάβει γνώση και να αναπτύξει ενώπιον του Δικαστηρίου τις απόψεις του σχετικά με το πραγματικό και αποδεικτικό υλικό, που συγκεντρώθηκε κατά τη διάρκεια της δίκης.

Επιπρόσθετα με την πρόσφατη απόφαση Χ.Τ. κατά Ελλάδος της 9.4.202438, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι η χώρα μας παραβίασε το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, και ειδικότερα την υποχρέωσή της να προστατέψει την οικογενειακή ζωή της προσφεύγουσας μητέρας, λαμβάνοντας τα αναγκαία μέτρα για την ανάθεση της επιμέλειας των δύο τέκνων της σε αυτή, ενώ αυτά ήταν ακόμη πολύ μικρά και ενδεχομένως είχαν θετική στάση απέναντί της. Επί επτά περίπου έτη, η προσφεύγουσα υπέμεινε τη συμπεριφορά του πατέρα που εμπόδιζε τη δημιουργία μίας πραγματικής σχέσης μεταξύ αυτής και των παιδιών, κατά παράβαση των σχετικών εθνικών αποφάσεων, χωρίς ο ίδιος να επωμίζεται τις συνέπειες αυτής της αδιάλλακτης συμπεριφοράς. Σε τέτοιες περιπτώσεις, πέραν της απαιτούμενης ταχύτητας στην έκδοση αποφάσεων, κρίνεται απαραίτητη η προσφυγή σε ειδικούς της ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα η ΜΕφΠειρ 274/202339 έκρινε ότι πρέπει να ενημερωθεί η Εισαγγελία Ανηλίκων του Πρωτοδικείου Πειραιά, διότι τα τέκνα των διαδίκων διαβιώνουν στο έντονο συγκρουσιακό περιβάλλον των γονέων τους που εμφανίζεται να έχει αντίκτυπο και στην ψυχική τους υγεία, προκειμένου να διαταχθούν από εκείνη συνεδρίες για τα ως άνω ανήλικα στο Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών Πειραιώς. Παράλληλα, όρισε ότι θα πρέπει και οι διάδικοι να καλούνται σε συνεδρίες συμβουλευτικής γονέων μία φορά το μήνα (είτε ατομικά, είτε από κοινού) για τη χρονική περίοδο των πέντε ετών στο ως άνω Κέντρο, ώστε να ελέγχεται αν είναι επαρκείς για την ορθή άσκηση των γονεϊκών τους καθηκόντων και σε περίπτωση άρνησης συνεργασίας τους να ενημερώνεται σχετικά με έγγραφο της εν λόγω υπηρεσίας η αρμόδια ως άνω Εισαγγελία Ανηλίκων Πειραιά. Επιπλέον η ΜΠρΡεθ 158/202140, διόρισε αυτεπαγγέλτως παιδοψυχίατρο, προκειμένου να πραγματοποιήσει συνεδρίες η αποξενωμένη μητέρα που της ανατέθηκε η επιμέλεια μαζί με την ανήλικη θυγατέρα της, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές και το σχετικό πρόγραμμα που ο ειδικός της ψυχικής υγείας θα υποδείξει, ώστε να δομηθεί μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ του τέκνου και των γονέων της. 

Στ. Δικονομικά ζητήματα
 

Διχογνωμία υφίσταται αναφορικά με την υπαγωγή των υποθέσεων της γονικής μέριμνας στη διάταξη του άρθρου 732 Α ΚΠολΔ. Υποστηρίζεται ότι η πρόβλεψη περί υποχρεωτικής άσκησης αγωγής μέσα σε εξήντα ημέρες από τη δημοσίευση της απόφασης που ρυθμίζει προσωρινά την κατάσταση, περιλαμβάνει και τη διάταξη του άρθρου 735 ΚΠολΔ για τη μετοίκηση, την επιμέλεια και την επικοινωνία, προκειμένου να αποφευχθεί η δημιουργία αμετάκλητων καταστάσεων με απόφαση ασφαλιστικών μέτρων, χωρίς ποτέ να έχει υπάρξει κύρια δίκη41. Την ως άνω άποψη δεν υιοθετεί ορθά η κρατούσα νομολογία42, η οποία επικαλούμενη το γράμμα του νόμου και τη βούληση του νομοθέτη που αποβλέπει στην εξάλειψη της παράτασης της ισχύος των προσωρινών διαταγών ή ασφαλιστικών μέτρων που παρατηρήθηκε στις εργατικές διαφορές, δέχεται ότι το άρθρο 732Α ΚΠολΔ λόγω του εξαιρετικού του χαρακτήρα εφαρμόζεται μόνο επί των αιτήσεων των άρθρων 731, 732 ΚΠολΔ, και όχι αυτών εκ του άρθρου 735 ΚΠολΔ που αφορούν την προσωρινή ρύθμιση επί οικογενειακών διαφορών43. Η άνευ ετέρου υποχρέωση άσκησης τακτικής αγωγής ανεξάρτητα από το αν το διαταχθέν μέτρο είναι ή όχι λειτουργικό, αν γίνεται ή όχι αποδεκτό από τα μέρη, αν εξυπηρετεί ή όχι το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου και αν έχει συμβάλει στην ομαλότητα των σχέσεων, είναι πρόδηλο ότι θα υπερακόντιζε το νομοθετικό σκοπό του άρθρου 732Α ΚΠολΔ44.

Επιπλέον, για το ορισμένο της αγωγής του άρθρου 1514 § 2 ΑΚ που αφορά τη δυνατότητα της απόκλισης από τον κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας απαιτούνται τα ακόλουθα στοιχεία: α) θεμελίωση της συγγένειας μεταξύ των διαδίκων και του τέκνου, β) αναφορά στη διακοπή της συμβίωσης ή την έκδοση διαζυγίου και στη διαφωνία των γονέων, γ) έκθεση των πραγματικών περιστατικών και των λόγων που δικαιολογούν τη ρύθμιση της γονικής μέριμνας σύμφωνα με το συμφέρον του τέκνου κατά παρέκκλιση του κανόνα για την από κοινού και εξίσου άσκηση45. Απαραίτητη λοιπόν είναι η μνεία της αδυναμίας της κοινής άσκησης της επιμέλειας και η εξειδίκευση των επιμέρους περιστατικών - ειδικών συνθηκών παρέκκλισης από τον ως άνω κανόνα, προκειμένου να κρίνεται ορισμένη η αγωγή του άρθρου 1514§2 ΑΚ46. 

Υποστηρίχθηκε από μια μικρή μερίδα της νομολογίας της ουσίας47 ότι η αποτυχημένη προσφυγή στη διαμεσολάβηση συνιστά στοιχείο της βάσης των ως άνω αγωγών, με συνέπεια να τις απορρίπτει επειδή δεν αναγράφεται σε αυτές ότι τηρήθηκε η εκούσια διαδικασία διαμεσολάβησης του άρθρου 1514 § 2 ΑΚ48. Η άποψη αυτή απορρίφθηκε από το Εφετείο Αθηνών ως εσφαλμένη και τυπολατρική. Για το ορισμένο της εν λόγω αγωγής, κρίθηκε49 ότι αρκεί να συνάγεται από το κείμενο του δικογράφου ότι δεν υπάρχει έδαφος για συναινετική επίλυση της διαφοράς, μέσω του θεσμού της διαμεσολάβησης και δεν συμφώνησαν μετά τη διενέργεια της υποχρεωτικής αρχικής συνεδρίας διαμεσολάβησης, του άρθρου 6 του ν. 4640/2019 να προσφύγουν σε αυτή. Η ίδια ευελιξία οφείλεται να επιδεικνύεται και σε περίπτωση ατέλειας αγωγής ρύθμισης επιμέλειας, στη μετώπη της οποίας δεν διευκρινίζεται ή αναφέρεται εσφαλμένα ότι ασκείται για λογαριασμό του ανηλίκου, που δεν πρέπει να απορρίπτεται ως ενεργητικά ανομιμοποίητη, εφόσον προκύπτει από το περιεχόμενο του δικογράφου ότι ασκείται ατομικά από τους γονείς50. 

Η αποφυγή της διενέργειας διενέξεων, ερίδων και αντιδικιών των τέκνων με τον ένα ή και τους δύο γονείς τους, καθιέρωσε ως αποδεικτικό περιορισμό και το ανεπίτρεπτο εξέτασης των τέκνων των διαδίκων ως μαρτύρων σε όλες τις δίκες οικογενειακών διαφορών51. Ο εν λόγω περιορισμός που υπαγορεύθηκε από λόγους ηθικής τάξης είναι ευρύς, καθόσον δεν επιτρέπεται να εξετασθούν ως μάρτυρες, όχι μόνο τα γνήσια τέκνα αλλά και εκείνα που προέρχονται από άλλο γάμο, νομιμοποιημένα, θετά και αναγνωρισμένα, που γεννήθηκαν χωρίς γάμο, όπως και οι σύζυγοι και κατιόντες τους. Η απαγόρευση εξέτασης των τέκνων επεκτείνεται για λόγους ηθικής τάξεως και στην περίπτωση των ενόρκων βεβαιώσεων, καθόσον σε αντίθετη περίπτωση υφίσταται καταστρατήγηση του άρθρου 597 § 2 αρ. 2 ΚΠολΔ52. Η κρατούσα νομολογία δέχεται μερικούς μετριασμούς στον ως άνω απαγορευτικό κανόνα και συγκεκριμένα δεν αποκλείει τη συνεκτίμηση ενόρκων βεβαιώσεων ή καταθέσεων τέκνων που είχαν προσκομισθεί σε συναφή δίκη, αρκεί να μην έχουν συνταχθεί ειδικά για να χρησιμεύσουν ενόψει της συγκεκριμένης δίκης, τα οποία συνεκτιμούνται ως τεκμήρια53. Κατά διαφορετική (ορθότερη) άποψη, η απαγόρευση της μαρτυρικής κατάθεσης των τέκνων ισχύει και για τις ένορκες βεβαιώσεις, οι οποίες έχουν ληφθεί στα πλαίσια άλλης δίκης, διότι σε αντίθετη περίπτωση, αφενός μεν διευκολύνονται οι καταστρατηγήσεις, αφετέρου δε στερείται ο αντίδικος από τη δυνατότητα της ανταπόδειξης, η οποία θα συνίστατο στην υποβολή ερωτήσεων για τον έλεγχο της αξιοπιστίας τους ως τελική πηγή αποδεικτικής γνώσης54. 

Η υπονόμευση της σχέσης του γονέα με το παιδί συνιστά κατά τη ΜΕφΠειρ 662/202355, λόγο αποκλεισμού της μαγνητοσκόπησης από τεχνικό σύμβουλο της γνώμης του τέκνου σχετικά με τον γονέα, ως προς τον οποίο εκδηλώνει την προτίμηση να μένει μαζί του, διότι ως αποδεικτικό μέσο αντίκειται στο άρθρο 21 § 1 Σ, που προστατεύει την οικογένεια. Επίσης με την ίδια απόφαση κρίθηκε ότι αποτελεί παράνομο αποδεικτικό μέσο, το usb memory stick, που προσκομίζει ο διάδικος, με ηλεκτρονικά ψηφιακά αποθηκευμένες οπτικοακουστικές εγγραφές (vi­deo), που απεικονίζουν βιοτικά συμβάντα σε κάποια εκ των οποίων φέρεται να εμφανίζεται το τέκνο να εκδηλώνει την πρόθεσή του κατά την επικοινωνία με τον ένα γονέα να παραμείνει μαζί του, καθόσον οι εν λόγω βιντεοσκοπήσεις έγιναν χωρίς τη συναίνεση του έτερου γονέα. 

Ζ. Επίμετρο
 

Η παιδαγωγική λειτουργία του ν. 4800/2021 έχει επηρεάσει τη δομή και το περιεχόμενο των δικαστικών αποφάσεων ως προς τρείς κυρίως άξονες: Πρώτον, επέφερε την πραγματική προσαρμογή των δικαστηρίων της ουσίας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε υπόθεσης56. Οι δικαστές δεν συντάσσονται με μια κατευθυντήρια γραμμή και αποφεύγεται το φαινόμενο των δικαστικών αποφάσεων – καρμπόν57. Δεύτερον, αρκετές δικαστικές αποφάσεις κάνουν αναλυτική μνεία σε πορίσματα διεπιστημονικών ερευνών58, ακολουθώντας παρόμοια πρακτική αλλοδαπών αποφάσεων59. Ειδικότερα η ΜΕφΑν Κρ 224/202360 προβαίνει σε διερεύνηση της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκου τέκνου, σύμφωνα με τη διαρκώς αυξανόμενη επιστημονική γνώση στον χώρο της ψυχιατρικής έρευνας, υπό την καθοδήγηση μελέτης της παιδοψυχιάτρου Μπέκα61, και ήχθη στο συμπέρασμα ότι κανένα από τα περιγραφόμενα στάδια διερεύνησης της φερόμενης κακοποίησης του ανηλίκου δεν τηρήθηκε62. Ομοίως σε παραπομπή αλλοδαπών ειδικών της ψυχικής υγείας αναφορικά με την παρουσίαση του φαινομένου και των ειδικότερων εκδηλώσεων του συνδρόμου γονικής αποξένωσης, προέβη η ΜΠρΡεθ 158/202163, προκειμένου να πιθανολογήσει ότι συντρέχει περίπτωση γονικής αποξένωσης. Και τρίτον, καινοτόμος είναι η πρόσφατη τάση των ελληνικών δικαστηρίων να δίνουν κατευθυντήριες γραμμές πλεύσεις προς τους διαδίκους σύμφωνα με πνεύμα του ν. 4800/202164. Προτρέπουν και τους δύο γονείς, να λειτουργήσουν υποστηρικτικά στη δημιουργία και στη διατήρηση ομαλής σχέσης και ψυχικού δεσμού του τέκνου με αμφότερους, με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του και μέσα σε αυτό το πλαίσιο αυτονόητο είναι ότι ο πατέρας οφείλει να μην επηρεάζει αρνητικά τα τέκνα έναντι της μητέρας, αλλά και η μητέρα να μην υπονομεύει με κανέναν τρόπο τη σχέση των ανήλικων με τον πατέρα τους. Με τις κατευθυντήριες αυτές γραμμές προσφέρεται η ευκαιρία στους γονείς να επαναπροσδιορίσουν τις απόψεις τους ως προς τα ζητήματα της φροντίδας του τέκνου τους και της συνεργασίας στην ανατροφή του, απαλύνοντας τις μεταξύ τους διαφορές65. 

1. Η μελέτη αποδίδει σε ανεπτυγμένη μορφή, εισήγηση του συγγραφέως στην επιστημονική εκδήλωση του ΔΣΑ με θέμα: «Οι νομολογιακές εξελίξεις στο Οικογενειακό Δίκαιο», που διεξήχθη στις 20.3.2025. 

2. Ράμμου, Η καθιέρωση του θεσμού της συνεπιμέλειας στο πλαίσιο της αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου, ΕλλΔνη 2021.1117.

3. ΑΠ 78/2023 ΕλλΔνη 2023.1073 σημείωση Βαλμαντώνη=ΕφΑΔΠολΔ 2024. 565 παρατηρήσεις Νικολόπουλου=ΝοΒ 2023. 1430, ΜΕφΠερ 662/2023 efe­teio-peir.gr, ΜΕφΠειρ 416/2023 efeteio-peir.gr, ΜΠρΑθ 6486/2023 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΜΠρΘηβ 212/2023 ΤΝΠ ΔΣΑ.

4. ΑΠ 2096/2022 ΤΝΠ Qualex, ΜΠρΑθ 50382/2024 ΤΝΠ ΔΣΑ (συνεπιμέλεια σε τέκνο τριών ετών), ΜΠρΑθ 4759/2024 ΤΝΠ ΔΣΑ (συνεπιμέλεια σε τέκνο 5 ετών με κώφωση), ΜΠρΑθ 7449/2024 ΤΝΠ ΔΣΑ (συνεπιμέλεια με εναλλασσόμενη κατοικία σε τέκνο στο φάσμα του αυτισμού), ΜΠρΗρ 608/2023 ΤΝΠ Qualex, ΜΠρΠατ 478/2023 ΤΝΠ Qualex.

5. ΑΠ 742/2024 ΤΝΠ Νόμος, ΑΠ 78/2023 ό.π., ΜΕφΘ 954/2022 ΕλλΔνη 2022. 785 παρατηρήσεις Κατρά, ΜΠρΘ 5607/2022 Αρμ 2022. 954 σημείωση Πλεύ­ρη, ΜΠρΑθ 5013/2021 ΕφΑΔΠολΔ 2022.326 παρατηρήσεις Μαργαρίτη. Παρόμοια στάση τηρεί και η αλλοδαπή νομολογία (βλ. STS 17.1.2019, STS 10.10.2018, CA Chambéry, 23.1.2017, n. 16/01313, Trib. Catanzaro, sez. I, 28.2.2019, n. 443). Πρβλ. όμως και την αντίθετη άποψη του Λαδογιάννη, Η σημασία του εξίσου στη νέα ΑΚ 1513, ΕφΑΔΠολΔ 2022. 1117, που κάνει λόγο περί ισόχρονης διαμονής.

6. ΕΔΔΑ, Π. κατά Ελλάδος της 30.6.2022 ΤΝΠ Qua­lex.

7. Σε παρόμοια κρίση είχε προβεί το ΕΔΔΑ με την απόφαση Zaunegger κατά Γερμανίας της 3.3.2010. Αναφορικά με τη νέα διάταξη του άρθρου 1515 § 2 ΑΚ, που ορίζεται ότι σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης, στην οποία αντιδίκησε ο πατέρας, το δικαστήριο μπορεί, αν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου, να αποφασίσει διαφορετικά μετά από αίτηση του πατέρα, το ΕΔΔΑ επισημαίνει ότι δεν υφίσταται πλέον αυτοματοποιημένη επιλογή του νομοθέτη για την ανάθεση της γονικής μέριμνας τέκνου γεννημένου χωρίς γάμο στη μητέρα. 

8. ΜΕφΘ 159/2022 ΕλλΔνη 2022.1404 παρατηρήσεις Πανταζόπουλου. Πρβλ. και ΜΕφΑθ 2435/2024 Ελλ Δνη 2024. 1454 παρατηρήσεις Παντελίδου=Digesta OnLine 2024 σχόλιο Παναγόπουλου.

9. Λέκκας, Η επιμέλεια του παιδιού κατά τον Αστικό Κώδικα - Μετά τον ν. 4800/2021, 2021, σ. 196.

10. Βλ. Βαλτούδη, Συνεπιμέλεια και εναλλασσόμενη κατοικία στο νέο οικογενειακό δίκαιο, ΕλλΔνη 2021. 1003, Γαρφέ, Η θεσπιζόμενη στην ΑΚ 1514 αποκλειστική επιμέλεια ως μορφή εξαίρεσης-παρέκκλισης από τον κανόνα της από κοινού άσκησης της ΑΚ 1513, Ελλ Δνη 2022. 1166. Υποστηρίζεται όμως και η αντίθετη άποψη (ΜΠρΘ 8826/2022 ΕλλΔνη 2024. 1468 παρατηρήσεις Φουντεδάκη, Νικολόπουλος, Κατανομή της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας του παιδιού μετά τη διακοπή της συμβίωσης ή το διαζύγιο, ΕφΑΔΠολΔ 2023. 722, Λέκκας, ό.π., σ. 203) ότι η νομοτεχνική διάρθρωση των κανόνων της γονικής μέριμνας μετά τη διάσπαση της γονικής μέριμνας ή του διαζυγίου ως κανόνας (η από κοινού άσκηση) - εξαίρεση (η κατανομή της άσκησης/ανάθεση της άσκησης στον ένα γονέα) δεν δίδει κανονιστικό προβάδισμα στην από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας έναντι της άσκησης από τον ένα γονέα.

11. ΑΠ 1141/2024 ΕφΑΔΠολΔ 2025. 181 σημείωση Βαλμαντώνη.

12. Βλ. ΑΠ 1141/2024 ό.π, ΑΠ 78/2023 ό.π., ΜΕφΠειρ 662/2023 ό.π., ΜΕφΑθ 769/2023 ΤΝΠ ΔΣΑ.

13. Cass. 24526/2.12.2010, Russo/Sturiale, L’ affi­damento dei minori nella prospettiva europea, 2013, σ. 72.

14. ΜΕφΑθ 2892/2024 ΤΝΠ Νόμος, ΜΕφΑθ 2668/ 2024 ΤΝΠ Νόμος, ΜΠρΑθ 7302/2023 ΤΝΠ ΔΣΑ.

15. Σύμφωνα με την προγενέστερη επικρατούσα άποψη (ΜΕφΑθ 6/2025 ΤΝΠ Νόμος, ΜΕφΑθ 769/2023 ΤΝΠ Qualex, ΜΕφΑθ 2202/2022 ΕλλΔνη 2023. 824 παρατηρήσεις Γεωργιακάκη, ΜΕφΘ 1420/2020 ΕφΑΔ ΠολΔ 2021. 475 παρατηρήσεις Ράμμου), η διαφορετική φιλοσοφία των γονέων ως προς τον τρόπο ανατροφής και διαπαιδαγώγησης συνιστά αποτρεπτικό παράγοντα, καθόσον θα καθιστούσε τα τέκνα δέκτες διαφορετικών υποδείξεων, προτροπών και μηνυμάτων, με αναπόφευκτες συνέπειες στη ψυχοσύνθεσή τους και με προφανή τον κίνδυνο για τη διάσπαση της προσωπικότητάς τους. Μάλιστα η ΑΠ 1016/2019 ΕλλΔνη 2020. 1050 σημείωση Βαλμαντώνη=ΕφΑΔΠολΔ 2020. 640 έκρινε την εναλλασσόμενη κατοικία ως καταρχήν αντίθετη προς το συμφέρον του παιδιού, το οποίο επιβάλλει σαφήνεια ρόλων και σταθερό περιβάλλον, που επιτυγχάνεται χάρη στο σταθερό χώρο κατοικίας, στη σταθερότητα του βασικού προσώπου φροντίδας, στο ήρεμο κλίμα που επικρατεί στις οικογενειακές σχέσεις και τη σαφήνεια των ρόλων, των χώρων και των σχέσεων. 

16. ΑΠ 78/2023 ό.π. που επικύρωσε την ΜΕφΠειρ 298/2021 ΕλλΔνη 2021. 1188 σημείωση Βαλμαντώνη. Βλ. επίσης ΜΕφΔ 597/2024 ΤΝΠ Νόμος.

17. ΑΠ 1141/2024 ό.π.

18. Μάγκος, Μη Εφαρμογή της Κοινής Ανατροφής (στην Ελλάδα). Μία Συστηματική Επισκόπηση, ΕφΑΔ ΠολΔ 2018. 496.

19. ΜΠρΑθ 3827/2023 ΤΝΠ Qualex. 

20. ΕΔΔΑ, Φουρκιώτης κατά Ελλάδος της 16.6.2016 ΕφΑΔΠολΔ 2016.785, παρατηρήσεις Δεμερτζή, σκ. 72.

21. Με τη διάταξη του άρθρου 1519 εδ.α ΑΚ, ο νομοθέτης προέβη σε κωδικοποίηση της υφιστάμενης νομολογίας (ΑΠ 1005/2006 ΕλλΔνη 2006. 1352, ΑΠ 417/ 2005 ΕλλΔνη 2005. 1068, ΜΕφΠειρ 261/2020 ΤΝΠ Νόμος), που υιοθετούσε τη θεωρία του πυρήνα σε περιπτώσεις συγκρουσιακών διαζυγίων.

22. ΑΠ 1141/2024 ό.π.

23. ΑΠ 111/2002 ΕλλΔνη 2002. 1622, ΜΕφΘ 954/ 2022 ΕλλΔνη 2022. 785 παρατηρήσεις Κατρά.

24, ΑΠ 119/2023 ΕφΑΔΠολΔ 2024.172 παρατηρήσεις Γεωργιακάκη, ΑΠ 754/2020 ΝοΒ 2021. 1165, ΜΕφΑθ 2761/2024 ΤΝΠ Νόμος, ΜΕφΠειρ 293/2023 ΤΝΠ ΔΣΑ.

25. ΜΕφΑθ 1159/2024 ΤΝΠ Νόμος, ΜΕφΑθ 2694/ 2023 ΕλλΔνη 2024. 802 σημείωση Βαλμαντώνη, ΜΕφΠειρ 293/2023 efeteio-peir.gr, ΜΕφΠατρ 48/2021 ΝοΒ 2021. 938.

26. Πουρνάρας, Η ονοματοδοσία του ανήλικου τέκνου από τους γονείς του ΕφΑΔΠολΔ 2021. 572.

27. ΜΕφΔ 60/2023 ΝοΒ 2023. 673.

28. Βλ. Περάκη, Σημαντικά ζητήματα επιμέλειας (ΑΚ 1519), ΕλλΔνη 2022.653-654, Λέκκα, ό.π., σ. 130.

29. ΣτΕ 2387/2020 ΝοΒ 2021. 832, ΜΠρΑθ 5493/ 2023 ΤΝΠ Νόμος, ΜΠρΑθ 5763/2022 ΕφΑΔΠολΔ 2023. 105=ΝοΒ 2022. 1735, ΜΠρΠατ 152/2022 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΜΠρΑθ 4029/2019 ΕφΑΔΠολΔ 2020. 61 παρατηρήσεις Τροκάνα, Ζερβογιάννη, Άρση διαφωνιών των γονέων για το θρήσκευμα, τις διατροφικές επιλογές και την υγειονομική περίθαλψη του παιδιού, ΕφΑΔΠολΔ 2020. 244 με επίκληση της σύμφωνης νομολογίας του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Ακυρωτικού (BGH).

30. ΜΕφΑθ 862/2025 αδημ.

31. ΑΠ 1758/2023 ΕλλΔνη 2023. 1643, παρατηρήσεις Κώνστα.

32. ΑΠ 1473/2021 ΕλλΔνη 2023. 768=ΧρΙδΔ 2022. 742. 

33. ΜΠρΑθ 5267/2024 ΤΝΠ ΔΣΑ.

34. ΕΔΔΑ, Φουρκιώτης κατά Ελλάδος της 16.6.2016, ό.π., ΕΔΔΑ, Τσουρλάκης κατά Ελλάδος της 15.10.2009, ΕΔΔΑ, Κοσμοπούλου κατά Ελλάδος της 5.2.2004, Δ 2004. 1214 παρατηρήσεις Μπέη=ΕΠολΔ 2009. 393 παρατηρήσεις Νίκα.

35. ΕγκΕισΑΠ 1/2021 ΠοινΔικ 2021. 141=ΕλλΔνη 2021. 179 παρατηρήσεις Αθ. Πανταζόπουλου. 

36. Βλ. επίσης Κατσαβριά, Δικαίωμα πρόσβασης του γονέα σε προσωπικά στοιχεία των ανήλικων τέκνων επί φακέλου της Εισαγγελίας Ανηλίκων. Λίγες σκέψεις με αφορμή την άρνηση της Εισαγγελίας Ανηλίκων να εφαρμόσει την υπ’ αριθ. 1/2021 εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, ΝοΒ 2023. 471.

37. ΜΕφΑθ 4564/2024 αδημ.

38. ΕΔΔΑ, Χ.Τ. κατά Ελλάδος της 9.4.2024 ΕφΑΔ ΠολΔ 2024. 910.

39. ΜΕφΠειρ 274/2023 ΤΝΠ ΔΣΑ.

40. ΜΠρΡεθ 158/2021 ΕλλΔνη 2022. 496 σημείωση Βαλμαντώνη. 

41. ΜΠρΑθ 1078/2024 Αρμ 2024. 315 σημείωση Πλεύρη, ΜΠρΚι 229/2023 ΕΠολΔ 2023. 592 παρατηρήσεις Δεληκωστόπουλου. Βλ. από τη θεωρία, Κώνστα, Δικονομικά ζητήματα στο δίκαιο της (συν)ε­πιμέλειας μετά τον ν. 4800/2021, ΕΠολΔ 2023.267, Δεληκωστόπουλο, Τα essentalia των αλλαγών του ν. 4842/2021 στην τακτική διαδικασία, στις ειδικές διαδικασίες και στα ασφαλιστικά μέτρα, ΕΠολΔ 2022. 135.

42. ΜΠρΑθ 7449/2024 ΝοΒ 2024. 1075 σχόλιο Νικολόπουλου. 

43. Πλεύρη σε Χαμηλοθώρη/Ορφανίδη, Ασφαλιστικά Μέτρα, 2023, σ. 581, Κατράς, Οι ειδικές διαδικασίες μετά το ν. 4842/2021, ΕλλΔνη 2022. 104. 

44. Ποδηματά, Προθεσμία ασκήσεως αγωγής κατ’ άρθρ. 732Α ΚΠολΔ και μέτρα ρυθμιστικά της ε­πι­με­λειας ανηλίκου κατ’ άρθρ. 735 ΚΠολΔ, γνμδ, ΧρΔΔ 2023. 601, Βαλμαντώνης σε Χαμηλοθώρη/Ορφανίδη, Ασφαλιστικά Μέτρα, 2023, σ. 688 και 703.

45. ΜΕφΑνΚρ 100/2024 ΕλλΔνη 2024. 173 σημείωση Βαλμαντώνη.

46. ΜΠρΘ 953/2022 ΕλλΔνη 2022.785 παρατηρήσεις Κατρά, ΜΠρΘ 915/2022 ΤΝΠ Νόμος, ΜΠρΑθ 2574/ 2022 ΤΝΠ Qualex, Φουντεδάκη, Το νέο δίκαιο των σχέσεων γονέων και παιδιών, 2021, σ. 51.

47. ΜΠρΑθ 6769/2023 ΝοΒ 2023. 1415 παρατηρήσεις Κουτσουλέλου.

48. Κατά την Ασημακοπούλου, Διαμεσολάβηση και Οικογενειακό Δίκαιο: ν. 4640/2019 και ν. 4800/ 2021, ΕΠολΔ 2022.513, δεν προβλέπεται καμία κύρωση στην προσφυγή σε διαμεσολάβηση κατ’ άρθρο 1514 ΑΚ, με συνέπεια η παράλειψη αυτή να μην οδηγεί στο απαράδεκτο της αγωγής ή στο απαράδεκτο της συζήτησης της αγωγής.

49. Βλ. ΜΕφΑθ 1687/2024 ΕλλΔνη 2024. 1703 σημείωση Βαλμαντώνη. Πρβλ. παρεμφερή αιτιολογία σε ΜΕφΑθ 1884/2024 ΤΝΠ Νόμος, κατά την οποία η κρίση του πρωτοβαθμίου Δικαστηρίου ότι οι αγωγές είναι αόριστες επειδή δεν αναγράφεται σε αυτές ότι τηρήθηκε η εκούσια διαδικασία διαμεσολάβησης του άρθρου 1514 § 2 ΑΚ είναι εσφαλμένη, δεδομένου ότι έλαβε χώρα, επί αμφοτέρων των αγωγών, η διαδικασία της υποχρεωτικής αρχικής συνεδρίας διαμεσολάβησης του άρθρου 6 ν. 4640/2019, η οποία ήδη ίσχυε πριν το ν. 4800/2021, συνταχθέντων σχετικά των πρακτικών περάτωσης της συνεδρίας αυτής.

50. Βλ. ΜΕφΑθ 847/2025 αδημ., ΜΕφΠειρ 367/2015 ΤΝΠ Νόμος, ΜΠρΑθ 73/2024 ΤΝΠ Νόμος, Βαλμαντώνη σε Λεοντή, ΔΕΑΚ, τ. 2, 2020, άρθρο 1520, αριθ. 11, Στασινόπουλο, ΕλλΔνη 2016. 1686.

51. Περτσελάκη, Ο «ανεπιτήδειος μάρτυρας» εκ της διατάξεως του άρθρου 597§2 ΚΠολΔ, ΕλλΔνη 2020. 1630, Ποδηματά, Διαφορές από την οικογένεια, τον γάμο και την ελεύθερη συμβίωση. Γενικό διαδικαστικό πλαίσιο και ειδικές παρατηρήσεις στις διατάξεις των νέων άρθρων 592-613 ΚΠολΔ, όπως ισχύουν μετά τον ν. 4335/2015, ΧρΙδΔ 2015. 649. 

52. Πλεύρη σε Απαλαγάκη/Σταματόπουλο, Ο Νέος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας τ. 2, 2022, άρθρο 597, αριθ. 3, Βαλμαντώνης σε Λεοντή, Ειδικές διαδικασίες, 2022, σ. 121.

53. ΑΠ 1909/2011 ΝοΒ 2012.1231, ΑΠ 126/2006 Δ 2006.692, ΜΠρΑθ 3197/2013 ΤΝΠ Νόμος.

54. ΜΕφΑθ 3502/2024 αδημ., ΜΕφΑθ 3492/2024 αδημ. Βλ. από τη θεωρία Μπέη, ΠολΔ, τ. 12, 1979, σ. 87 και Σταματόπουλο, Ειδικές Διαδικασίες, Ι, 2021, σ. 710-711.

55. ΜΕφΠειρ 662/2023 ΕλλΔνη 2024. 1431 σημείωση Βαλμαντώνη=ΧρΔΔ 2024.235. Ο αποκλεισμός της μαγνητοσκόπησης από τεχνικό σύμβουλο της γνώμης του τέκνου στηρίζεται και στα ακόλουθα επιχειρήματα: α) τέτοια εξουσία δεν αναγνωρίζει ο αστικός νομοθέτης στον δικαστή όταν λαμβάνει τη γνώμη του τέκνου (βλ. άρθρο 612 ΚΠολΔ), β) στην ποινική δίκη, όπου ο νομοθέτης επιτρέπει τη λήψη κατάθεσης ανηλίκου με μαγνητοσκόπηση, όπως στο άρθρο 227 ΚΠΔ, τούτο γίνεται από πραγματογνώμονα και όχι από τεχνικό σύμβουλο και με την τήρηση των αυστηρών διατυπώσεων και διαδικασιών που προβλέπει ο νόμος και γ) η μαγνητοσκόπηση του παιδιού από τον ένα γονέα προϋποθέτει την προηγούμενη άδεια του έτερου γονέα κατ’ άρθρο 1510 § 1 εδ. 1 ΑΚ, καθόσον μια τέτοια ενέργεια δεν αφορά σε άσκηση επιμέλειας του τέκνου, αλλά στην εκπροσώπηση του ανήλικου. 

56. Σύμφωνα με το Γενικό Σχόλιο αριθ. 14 (2013) της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου πρέπει να εξετάζεται εξατομικευμένα (case by case) από το δικαστή σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση.

57. Με το προγενέστερο σύστημα η επιμέλεια ανατίθετο αποκλειστικά στον ένα από τους δύο γονείς, και κατά κανόνα στη μητέρα, ενώ ο άλλος γονέας υποχρεωνόταν στην καταβολή διατροφής και διατηρούσε δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο του, που είχε παγιωθεί σε δυο Σαββατοκύριακα μηνιαίως, επτά ημέρες κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα και δεκαπέντε-είκοσι ημέρες το καλοκαίρι.

58. Σύμφωνα με την Παπαζήση, Οικογενειακό Δικαστήριο ως μέσο προστασίας της οικογένειας, ΕφΑΔ ΠολΔ 2014. 220, για την ουσιαστική αξιολόγηση της αόριστης νομικής έννοιας του συμφέροντος του ανηλίκου δεν αρκεί η νομική κατάρτιση του δικαστή, αλλά απαιτούνται γνώσεις κοινωνιολογίας, ψυχολογίας, παιδαγωγικής και παιδοψυχιατρικής.

59. Για παράδειγμα το Εφετείο της Λιέγης στην απόφαση με αριθ. F-20200113-1 (2019/FA/384) της 13.1. 2020 επικεντρώνεται αναφορικά με την εφαρμογή της εναλλασσόμενης κατοικίας σε μικρά παιδιά στη συζήτηση ανάμεσα στο ψυχολόγο Poussin και στο παιδοψυχίατρο Rufo (Pour ou contre la garde alternée, débat entre G. Poussin et M. Rufo), καθώς και στις απόψεις του καθηγητή της παιδοψυχιατρικής, Bernard Golse (Résidence alternée : ce qu'en dit un pédopsy­chiatre) και του παιδοψυχολόγου Jan Piet H. de Man. 

60. ΜΕφΑνΚρ 224/2023 ΕλλΔνη 2024. 173 σημείωση Βαλμαντώνη.

61. Μπέκα, Διερεύνηση περιπτώσεων σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων από τον ειδικό ψυχικής υγείας, Ψυχιατρική 17 (4), 2006. 355.

62. Με τη ΜΕφΑθ 2688/2024 ΤΝΠ Νόμος, δεν κρίθηκε πειστικό το πόρισμα της ψυχολόγου, που προτείνει περιορισμό της επικοινωνίας του πατέρα με το τέκνο, στηριζόμενο στη θεωρία του δεσμού ανάμεσα στο βρέφος και το κύριο πρόσωπο που το φροντίζει, διότι όχι μόνο έρχεται σε αντίθεση με το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, όπως εξατομικεύεται από τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης, αλλά επιπλέον και με σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, όπως τη μετα-ανάλυση του Warshak (2014), Social science and parenting plans for young children: a consensus report, Psycholo­gy, Public Policy, and Law, 20, 46-67 στο ευαίσθητο θέ-

63μα της συμβατότητας της κοινής ανατροφής με τα νήπια ηλικίας κάτω των τεσσάρων ετών, που έχει την έγ­κριση 110 αναγνωρισμένων διεθνώς επιστημόνων, ο οποίος αφού εξέτασε δεκατρείς μελέτες που δημοσιεύτηκαν μεταξύ 1987 και 2010, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά μικρότερα των τεσσάρων ετών επιτρέπεται να δέχονται κατά τη διάρκεια της νύχτας τη φροντίδα από κάθε γονέα. 

?. ΜΠρΡεθ 158/2021 ό.π.

64. Βλ. Γ.-Α. Γεωργιάδη, Αρμ 2021. 406.

65. ΜΕφΑθ 597/2024 ΤΝΠ Νόμος, ΜΕφΑθ 2892/ 2024 ΤΝΠ Νόμος, ΜΕφΘ 1253/2023 ΕλλΔνη 2024.1082, ΜΠρΑθ 73/2025 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΜΠρΑθ 5019/2022 ΕφΑΔ ΠολΔ 2023. 527 παρατηρήσεις Βαλμαντώνη, ΜΠρΑθ 5345/2021 ΕφΑΔΠολΔ 2021. 1483 παρατηρήσεις Φουντεδάκη.